می‌توانند منشأ تحريم باشند؟ در جهان‌بيني اسلامي راهي جز وحي براي شناخت حلال و حرام نيست^۱ و تحريم جز با امر و نهي خدا صورت نگرفته و بر انسان حرام نمی‌شود؛^۲ ازاين‌رو در فقه اسلامي، تحريم تنها از سوی شارع مجاز است و تحريم ديگران اعتبار شرعي ندارد؛ هرچند ممكن است دارای اعتبار عرفي يا شخصي باشد. دليل اثباتي حرام نيز باید مانند ادله تحریم قتل و زنا... به لحاظ اسنادي و دلالي، قطعي و فاقد هرگونه شبهه باشد.^۳ در صورت احراز وجود چنين نصوص و ادله‌اي در منابع اسلامي، حكم حرمت، قطعي بوده و منکِر حرام، کافر است.^۴ در این باره باید افزود که گزارههاي شرعي بِيانگر حرام، به‌طور معمول با نهی يا تهديد همراه هستند.

تحريم در متون ديني از دو راه صورت مي‌گيرد: «نصوص وحياني» و «اسباب شرعي»؛ مراد از نصوص وحياني، همان گزارههاي شرعي هستند كه منابع اصلي دين و شريعت را تشكيل می‌دهند؛ این گزاره‌ها یا از سوي خداوند نازل شدهاند، همانند آيات قرآن و کتابهای آسماني و يا دارای اعتباري وحياني هستند؛ همچون سنن انبيا كه به تاييد وحي رسيده‌اند. مقصود از اسباب شرعي نيز عواملي هستند كه مكلفان با اجازه شارع و در چارچوب شرع، عملي را به طور موقت و یا در شرايطي تا ابد بر خود حرام ميسازند.

قرآن كريم حاوي هر دو گونه از انواع تحريم بوده و آيات متعددي از قرآن به بيان محرمات پرداختهاند؛ تحريم با اسباب نيز، همانند تحريم به

مَساكينَ)؛^۱ «هلاکت دنيوي»: (فَكَذَّبُوهُ فَأهْلَكْناهُم)؛^۲ «تهديد الهي» (وَ الَّذينَ يكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَ الْفِضَّةَ وَ لاينْفِقُونَها في‏ سَبيلِ اللَّهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ أليمٍ)؛^۳ «محروميت از رستگاري»: (لايفْلِحُ السَّاحِرُ حَيثُ أتی)؛^۴ «غضب الهي»: (وَمَنْ يوَلِّهِمْ يوْمَئِذٍ دُبُرَهُ الّا مُتَحَرِّفاً لِقِتالٍ أوْ مُتَحَيزاً إِلی‏ فِئَةٍ فَقَدْ باءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ)؛^۵ «بطلان عمل»: (لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَ الْأذی)^۶ و... .

و ـ اعراض و نفرت پيامبران الهی

«مبغوضيت عمل»: (أتَأْتُونَ الذُّكْرانَ مِنَ الْعالَمين * ... * قالَ إِنِّي لِعَمَلِكُمْ مِنَ الْقالين)؛^۷ «شِكوه به پروردگار»: (وَ قالَ الرَّسُولُ يا رَبِّ إِنَّ قَوْمِي اتَّخَذُوا هذَا الْقُرْآنَ مَهْجُوراً)^۸ و... .

منشأ و خاستگاه حرمت

در بحث خاستگاه حرمت، اين مسئله مطرح است كه آيا تنها خداوند از حق تحريم برخوردار است؟ يا پيامبران، عقل و عرف انساني نيز