125
انسان در تراز قرآن

در روايات اهل سنت آمده است كه وقتي آيه (فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيم) دوبار به ترتيب در آيات ۷۴ و ۹۶ سوره واقعه نازل شد، پيامبر فرمودند: «اولي را ذكر ركوع و دومي را ذكر سجدهها قرار بدهيد».

در روایات شيعه نیز از امام صادق علیه السلام نقل شده است كه ذكر ركوع «سبحان ربي العظيم» و ذكر سجده «سبحان ربي الأعلي» است و يك‌بار گفتن آن واجب و سه‌بار آن مستحب است. چنان که در روايات شيعه و اهل سنّت آمده است ذکرهای یاد شده خاص ركوع و سجده هستند و هرچند كه «بحمده» در آنان حذف شده است، ولي روايات مقبول ديگري دلالت بر وجود اين تعبير در اذكار ركوع و سجده دارند. اگر چه کافی بودن مطلق تسبيح يا ذكر نيز بعيد نيست، ولي شرط احتياط اقتضا دارد که ذکرهای یاد شده، سه‌بار به همراه بحمده گفته شوند.۱

« المساجد» به اعضاي هفتگانه بدن انساني كه در حالت سجده با زمين ارتباط دارند اطلاق ميشود كه عبارتند از: پيشاني، بيني، كف دو دست، دو زانو و پاها؛۲ این واژه در آيه (وَأنَّ الْمَساجِدَ لِلَّهِ فَلا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أحَداً)۳ به همين معنا به‌كار رفته است.

معناشناساني چون فراء و زجاج، مقصود از مساجد را شش عضو از اعضاي بدن آدمي هنگام سجده می‌دانند، جز بيني. از نظر راوندي نیز در

1.. زبدة البيان، ج۱، ص۱۲۷.

2.. القاموس الفقهي، ص۱۶۷.

3.. جن: ۱۸.


انسان در تراز قرآن
124

بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ)۱ و (وَمِنْ حَيْثُ خَرَجْتَ فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَيْثُ مَا كُنتُمْ فَوَلُّواْ وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ).۲

چنانچه مراد از سجده، اظهار خضوع و تعظيم خداوند باشد، به ظاهر براي آن شرطي در چگونگی جهت وجود ندارد. شايد از ملاک آيه (وَلِلّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ فَأيْنَمَا تُوَلُّواْ فَثَمَّ وَجْهُ اللّهِ إِنَّ اللّهَ وَاسِعٌ عَلِيمٌ)۳ بتوان براي اين حکم بهره جست. همچنین مطابق دلالت ظاهري آيه (وَاتَّخِذُواْ مِن مَّقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّی وَعَهِدْنَا إِلَی إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أن طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ)۴ محلی که سجده بر آن صورت می‌گیرد باید طهارت شرعي داشته باشد.

پیرامون ذکر سجده نیز گفته‌اند هنگامی که آيه نخست سوره اعلي: (سبّح اسم ربّك الأعلي)۵ نازل شد، پيامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: «آن را در سجدههاي خود قرار دهيد».۶از آنجا كه تواضع در سجده بيشتر از ركوع است، ضروري است ذكر آن مبالغه بيشتري داشته باشد؛ همانند «اعلي» ولي ذكر ركوع با واژه «عظيم» همراه است و مبالغه‌ای ندارد.۷

1.. بقره: ۱۴۹: «و از هرکجا بيرون آمدى، روى خود را به سوى مسجدالحرام بگردان، و البته اين [فرمان] حق است و از جانب پروردگار تو است و خداوند از آنچه مى‏کنيد غافل نيست».

2.. بقره: ۱۵۰: «و از هرکجا بيرون آمدى، [به هنگام نماز] روى خود را به سمت مسجدالحرام بگردان؛ و هرکجا بوديد روي‌هاى خود را به سوى آن بگردانيد».

3.. بقره: ۱۱۵: «و مشرق و مغرب از آنِ خداست؛ پس به هرسو رو کنيد، آنجا روى [به] خداست. آرى، خدا گشايشگر داناست».

4.. بقره: ۱۲۵: «در مقام ابراهيم، نمازگاهى براى خود اختيار کنيد، و به ابراهيم و اسماعيل فرمان داديم که: خانۀ مرا براى طواف‏کنندگان و معتکفان و رکوع و سجودکنندگان پاکيزه کنيد».

5.. اعلی: ۱.

6.. التبیان فی تفسیر القرآن، ج۱۰، ص۳۲۹.

7.. مفاتیح الغیب، ج۱، ص۲۸۳.

  • نام منبع :
    انسان در تراز قرآن
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
    شمارگان :
    1000
تعداد بازدید : 8879
صفحه از 212
پرینت  ارسال به