مدّعيان راستگو و دروغگو، در احاديث و پيشگويى معصومان عليهم السلام گوشزد شده‏^۱ است، چنان كه آنان راه‏كارهايى را براى تشخيص مدّعيان صادق از كاذب ، در اختيار ما نهاده‏اند .

آزمودن مدّعيان با پرسش‏هايى كه پاسخ آنها را جز امامانِ مرتبط با غيب و ملكوت هستى نمى‏داند ، يكى از اين راه‏هاست.^۲

ب - جريان‏هاى جانبىِ يارى دهنده‏

در كنار اقدام‏هاى اصلى و علمى اهل بيت عليهم السلام ، دو اتّفاق و اقدام ديگر ايشان ، به آمادگى ذهنى و اجتماعى شيعيان يارى رساند : يكى نصب وكيلان و ديگرى ارجاع به عالمان و راويان فقيه (دين‏شناس) ، كه اوّلى بيشتر براى رتق و فتق امور مالى بود و دومى براى حل پرسش‏ها و مشكلات علمى.

۱ . نصب وكيلان خاص

با توسعه اقتصادى جامعه اسلامى در اوايل قرن دوم هجرى، ارتباطات مالى امامان و شيعيان ، گسترش يافت و امامان عليهم السلام وكيلانى را براى تدبير امور مالى شيعيان، نصب كردند و با تبيين مسائل خمس، زكات و ديگر انفاق‏هاى واجب و مستحب، آنان را براى اخذ، ارسال و توزيع اين وجوه مالى ، جانشين خود نمودند.^۳ اين وكيلان ، مورد اعتماد مردم و گاه عالِم بودند و بويژه در مناطق دوردست جامعه اسلامى، نياز مردم را در حوزه ارتباطات مالى با امام و نيز اوقاف و صدقات ، حل

گفتنى است زخم زبان جاهلان را مى‏توان به هجوم تبليغاتى دشمن در دنياى امروز شبيه دانست.

۴ - ۳ . اختلاف و درگيرى‏

اختلاف و درگيرى، ديگر پيشامد روزگار غيبت است كه امامان عليهم السلام ياران خود را نسبت به آن هوشيار كرده‏اند و آن را از رويدادهاى پيش از ظهور قائم عليه السلام و برچيدن آن را يكى از اهداف قيام وى دانسته‏اند . امام حسن مجتبى عليه السلام از نخستين كسانى است كه رويداد اختلاف و درگيرى شيعيان را در روزگار غيبت ، پيشگويى نموده و فرموده است :
لا يَكونُ هذَا الأَمرُ الَّذى تَنتَظِرونَ حَتّى‏ يَبرَأَ بَعضُكُم مِن بَعضٍ ، وَ يَلعَنَ بَعضُكُم بَعضاً ، وَ يَتفُلَ بَعضُكُم فى وَجهِ بَعضٍ .^۱
اين امر (قيام) را كه انتظار مى‏كشيد، واقع نمى‏شود تا آن كه از همديگر بيزارى بجوييد و برخى از شما برخى ديگر را نفرين كنند و به صورت يكديگر ، آب دهان بيندازيد .
همين پيشگويى و آماده‏سازى را امام صادق عليه السلام نيز با الفاظى مشابه بيان نموده است .^۲
مى‏توان اين اختلاف‏ها را سر برآورده از هوا و هوس برخى مدّعيان و جاه‏طلبان دانست كه در نهايت ، به پديدار شدن داعيه‏ها و پرچم‏هاى مختلف مى‏انجامد . هر مدّعى‏اى ، ديگران را به خود مى‏خواند و پرچم خودخواهى خويش را برمى‏افرازد و با فرا خواندن مردم به سوى خود، آنان را از ديگرى باز مى‏دارد و هواخواهانِ خود را به سوى نزاع و درگيرى با طرفداران رقيب خود مى‏برد . اين كژروى و خلط