باورمندى به حضور غايبانه امام مهدى را فراهم مى‏آوردند .

۱ - ۱ . دو گونه بودن حضور امام‏

خاندان رسالت از آغازين روزهاى شكل‏گيرى امامت و حتّى اندكى پيش از آن ، در كنار تبيين ضرورت وجود امام، دو گونه حضور او را در جامعه انسانى ترسيم و به صراحت بيان كردند كه امام حقيقى جامعه ، گاه ظاهر و گاه غايب است .
پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله به عنوان نخستين مسئول نصب و معرّفى امامان، در جامه دعا مى‏فرمايد :
اللَّهُمَّ وَالِ مَن والى‏ خُلَفائى وَ أَئِمَّةَ اُمَّتى بَعدى... وَ لا تُخلِ الأَرضَ مِن قائِمٍ مِنهُم بِحُجَّتِكَ ، ظاهِراً أو خافِياً مَغموراً ، لِئَلّا يَبطُلَ دينُكَ وَ حُجَّتُكَ وَ بُرهانُكَ وَ بَيِّناتُكَ .^۱
بار خدايا! هر كسى را كه جانشينان من و امامان امّتم پس از مرا دوست مى‏دارد ، دوست بدار ... و زمين را از وجود شخصى از آنان كه حجّت تو را بر پاى دارد ، خواه آشكار باشد ، خواه پنهان و گم‏نام، تُهى مدار تا دين تو و حجّت و برهان و نشانه‏هايت ، از بين نروند .
امام على عليه السلام با شناختى پيامبرگونه و با ايمان به استجابت دعاى او، با اطمينان كامل مى‏فرمايد :
اعلَموا أنَّ الأَرضَ لا تَخلو مِن حُجَّةٍ للَّهِ‏ِ عزّ و جلّ ، وَ لكِنَّ اللَّهَ سَيُعمى خَلقَهُ عَنها بِظُلمِهِم وَ جَورِهِم وَ إسرافِهِم عَلى‏ أنفُسِهِم .^۲
بدانيد كه زمين از حجّت خداى عزّ و جلّ خالى نمى‏ماند؛ امّا خداوند عزّ و جلّ خلقش را به دليل ظلم و ستم و زياده‏روى‏شان بر خودشان ، نسبت به او نابينا مى‏كند.
همچنين در جايى ديگر ، خود دعاى پيامبر صلى اللَّه عليه و آله را در قالبى مشابه تكرار مى‏كند^۳ و

پذيرش و باور امام غايب ، يارى رسانده است .

الف - اقدامات علمى (آگاهى‏بخشى و انكارزدايى)

اهل بيت عليهم السلام آگاهى‏هاى همه‏جانبه‏اى را در اختيار پيروان خود نهادند تا تحمّل آنان را در برابر فقدان امام خود ، افزايش دهند . اين آگاهى‏بخشى گسترده ، در قالب‏هاى گوناگون و تقريباً از سوى همه معصومان عليهم السلام صورت گرفته است . اين تلاش‏ها و زمينه‏سازى‏ها را در سه بخش: انكارزدايى، ارائه ويژگى‏هاى غيبت، و تبيين آسيب‏ها و سختى‏هاى روزگار غيبت ، دسته‏بندى كرده‏ايم .

۱ . انكارزدايى‏

ناگوارترين آسيب روزگار غيبت، تاب نياوردن در برابر شبهه‏ها، طعنه‏ها و يأس حاصل از به درازا كشيدن غيبت و در نتيجه انكار امام غايب و يا غيبت اوست . از اين رو ، معصومان عليهم السلام به موازات خبر دادن به وقوع غيبت، از انكار امام غايب ، بر حذر مى‏داشتند . پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله در اين زمينه مى‏فرمايد:
مَن أنكَرَ القائِمَ مِن وُلدى فى زَمانِ غَيبَتِهِ ( فَ ) ماتَ ، (فَقَد ماتَ) ميتَةً جاهِلِيَّةً .^۱
هر كس [امام‏] قائم از فرزندانم را در روزگار غيبتش انكار كند و در همان حال بميرد، به مرگ جاهلى مرده است .
امام صادق عليه السلام نيز در كلامى صريح ، از انكار غيبت امام بر حذر داشته و فرموده است:
إن بَلَغَكُم عَن صاحِبِ هذَا الأمرِ غَيبَةٌ فَلا تُنكِروها .^۲
اگر به شماخبر رسيد كه صاحب اين امر (قيام) غيبت كرده است، انكار نكنيد .
اهل بيت عليهم السلام براى زدودن اين انكارها مى‏كوشيدند و با آگاهى‏بخشى، زمينه‏