نگاشتهها
افزون بر منصب اجرايى نيابت و وكالت، او نگاشتههايى در حديث و فقه نيز داشته. سؤالات او از امام عسكرى عليه السلام همراه با جواب ايشان به خطّ او در اختيار عبد اللَّه بن جعفر حِميرى قرار داشت.۱ وى همچنين كتابهايى را در موضوعات فقهى نگاشته كه جمعآورى و تبيين احاديث امام عسكرى عليه السلام و فرزندش امام مهدى عليه السلام است. محمّد بن عثمان، احاديث امام هادى عليه السلام را از طريق پدرش نقل كرده است.
اين نوشتار، بعدها در اختيار وكيلانِ پس از او قرار گرفت.۲ مباحثات علمى او با برخى از افراد نيز در كتابهاى حديثى بيان شده است.۳
وفات
محمّد بن عثمان در سالهاى پايانى عمر خويش، برخى از كارها بويژه پرداخت اموال را به حسين بن روح ارجاع مىداد۴ و زمينه نيابت وى را فراهم مىنمود. او در اواخر حيات خويش، قبر خود را آماده كرده بود و همه روز در قبر خويش آياتى از قرآن را تلاوت مىكرد.۵
او كه با خبر امام مهدى عليه السلام از زمان مرگ خويش آگاه بود،۶ آن را به آگاهى برخى از خواص خود نيز رسانده بود. محمّد بن عثمان در پايان جمادى الاولى سال ۳۰۵ يا ۳۰۴ق درگذشت۷ و در كنار مادرش در باب الكوفه بغداد به خاك سپرده شد.۸ مزار وى هماكنون نيز در بغداد، مشهور به خلّانى است.
1.الرجال ، نجاشى: ص ۲۱۹، الفهرست ، طوسى: ص ۱۶۷.
2.الغيبة ، طوسى: ص ۳۶۳ . نيز ، ر. ك: الذريعة: ج ۲ ص ۱۰۶.
3.كمال الدين: ص ۵۰۷ و ۵۱۹.
4.ر. ك: ص ۳۵۹ ح ۶۳۰، الغيبة ، طوسى: ص ۳۶۷ و ۳۷۰.
5.ر. ك: ص ۳۴۷ ح ۶۲۶.
6.همان جا.
7.ر. ك: ص ۳۴۹ ح ۶۲۷، خلاصة الأقوال: ص ۲۵۰، الكامل فى التاريخ: ج ۵ ص ۶۰.
8.ر. ك: ص ۳۴۹ ح ۶۲۷.