وفات عثمان بن سعيد

زمان نيابت عثمان بن سعيد از امام مهدى عليه السلام چندان طولانى نبود. اگرچه تاريخ دقيق وفات او گزارش نشده، ولى اجمالاً مشخّص است كه او چند سال پس از شهادت امام عسكرى عليه السلام ، به سراى باقى شتافته است. يكى از مهم‏ترين قرائن، مرگ احمد بن هلال است. احمد بن هلال، از كسانى است كه پس از وفات عثمان بن سعيد، به مخالفت با نايب دوم پرداخت و نيابت او را نپذيرفت و در نتيجه، امام عليه السلام در ضمن توقيع، او را مطرود دانست. اين شخص در سال ۲۶۷ق از دنيا رفته است.^۱ بنا بر اين، مشخّص مى‏شود كه وفات نايب اوّل مدّت‏زمانى قبل از او يعنى در سال‏هاى ۲۶۵ يا ۲۶۶ بوده است.^۲
پس از وفات محمّد بن عثمان، توقيعى از جانب امام مهدى عليه السلام خطاب به نايب دوم يعنى محمّد بن عثمان بن سعيد صادر شد كه در آن، از عثمان بن سعيد ستايش فراوان شده بود :
پدرت سعادتمندانه زيست و ستوده در گذشت . خداوند ، او را رحمت كند و به اوليا و دوستدارانش ملحق كند كه همواره در كار آنان كوشا بود و تلاشش در كارهايى بود كه او را به خداى عزّ و جلّ و به ايشان نزديك مى‏كرد! خداوند ، رويَش را خرّم گرداند و لغزشش را ناديده بگيرد!^۳
مزار او در غرب بغداد در كنار خيابان ميدان بوده است. اين مكان در زمان شيخ طوسى نيز پابرجا بوده و اكنون نيز محلّ مشهورى است.

1.الفهرست ، طوسى : ص ۸۳ .

2.برخى، قرائن ديگرى را نيز بر اين مطلب ارائه كرده‏اند. از آن جمله، طولانى بودن مدّت نيابت نايب دوم يعنى محمّد بن عثمان است كه نزديك به پنجاه سال بوده است؛ فوت محمّد بن عثمان در سال ۳۰۴ق يعنى ۴۵ سال پس از آغاز غيبت بوده است (ر. ك: ۳۴۹ ح ۶۲۷) كه با تسامح، پنجاه سال دانسته شده است. بنا بر اين، مدّت زمان نيابت نايب اوّل مى‏بايد بسيار كوتاه باشد. البته مى‏توان گفت: مقصود از پنجاه سال نيابت، از زمان امام عسكرى عليه السلام تا زمان غيبت صغراست؛ چون محمّد بن عثمان، جزو وكلاى امام عسكرى عليه السلام هم بوده است. در نتيجه، اين متن، دلالتى بر نيابت اختصاصى محمّد بن عثمان ندارد. در جواب مى‏گوييم: در گزارش ابو نصر در توصيف زمان وكالت محمّد بن عثمان آمده است: او حدود پنجاه سال، نيابت امام را به عهده داشته است و مردم ، اموالى را كه بايد به امام مى‏رساندند، به او مى‏سپردند و وى توقيعات را به همان دست‏خطّ روزگار حيات امام حسن [عسكرى‏] عليه السلام به شيعيان مى‏رساند .

3.ر . ك : ص ۳۳۷ ح ۶۱۵.

دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد سوم

318

وفاة عثمان بن سعيد

لم يدم عهد نيابة عثمان بن سعيد للإمام المهدي عليه السلام كثيراً ، ورغم أنّ التاريخ الدقيق لوفاته غير مذكور ، ولكن من الواضح إجمالاً أنّه التحق بالرفيق الأعلى بعد بضع سنوات من شهادة الإمام العسكريّ عليه السلام . ومن أهمّ القرائن موت أحمد بن هلال ، فهو من الأشخاص الّذين هبّوا لمعارضة النائب الثاني بعد وفاة عثمان بن سعيد ولم يقبلوا نيابته ، ومن ثمّ اعتبره الإمام في توقيعه مطروداً ، وقد توفّي هذا الرجل سنة ۲۶۷ ه^۱ . وبناءً على ذلك تتّضح أنّ وفاة النائب الأوّل كانت قبل زمن منه ، أي في سنة ۲۶۵ أو ۲۶۶ ه .^۲
وصدر بعد وفاة عثمان بن سعيد توقيع عن الإمام المهدي عليه السلام يخاطب فيه النائب الثاني - أي محمّد بن عثمان بن سعيد - أثنى فيه كثيراً على عثمان بن سعيد حيث قال :
عاشَ أبوكَ سَعيداً وماتَ حَميداً فَرَحِمَهُ اللَّهُ وأَلحَقَهُ بِأَولِيائِهِ ومَواليهِ: ، فَلَم يَزَل مُجتَهِداً في أمرِهِم ، ساعِياً فيما يُقَرِّبُهُ إلَى اللَّهِ عزّ و جلّ وإلَيهِم ، نَضَّرَ اللَّهُ وَجهَهُ ، وأَقالَهُ عَثرَتَهُ .^۳
ويقع مرقده في غرب بغداد إلى جوار ساحة الميدان ، وقد كان ماثلاً في زمان الشيخ الطوسي أيضاً ، وهو الآن من الأماكن المعروفة .

1.الفهرست للطوسي : ص ۸۳ الرقم ۱۰۷ .

2.قدّم بعض قرائن اُخرى على ذلك ، منها طول مدّة نيابة النائب الثاني - أي محمّد بن عثمان - الّتي استمرّت ما يقرب من خمسين عاماً ( راجع : ص ۳۴۸ ح ۶۲۷ ) وكانت وفاة محمّد بن عثمان سنة ۳۰۴ ه ، أي بعد ۴۵ عاماً من بداية الغيبة ( ر. ك: ح ۶۲۷ ) حيث اعتبرت خمسين عاماً مع شي‏ء من التسامح ، وعليه فإنّ مدّة نيابة النائب الأوّل يجب أن تكون قصيرة للغاية . ويمكن القول : إنّ المراد من النيابة لمدّة خمسين عاماً ، من زمان الإمام العسكريّ عليه السلام حتّى زمان الغيبة الصغرى ؛ لأنّ محمّد بن عثمان هو من وكلاء الإمام العسكريّ عليه السلام أيضاً ، ومن ثمّ فإنّ هذا النصّ يخلو من الدلالة على النيابة الخاصّة لمحمّد بن عثمان . و نقول في الجواب : جاء في رواية أبي نصر في وصف زمان وكالة محمّد بن عثمان : إنّه كان يتولّى هذا الأمر نحواً من خمسين سنة يحمل الناس إليه أموالهم ويخرج إليهم التوقيعات بالخطّ الّذي كان يخرج في حياة الحسن عليه السلام إليهم. (راجع: ص ۳۴ ح ۶۲۷) .

3.راجع: ص ۳۳۶ ح ۶۱۵.

نام منبع :

دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد سوم

سایر پدیدآورندگان :

محمّد محمّدی ری‌شهری، با همکاری محمّد کاظم طباطبایی و جمعی از پژوهشگران، ترجمه: عبدالهادی مسعودی

تعداد جلد :

10

ناشر :

انتشارات دارالحدیث

محل نشر :

قم

تاریخ انتشار :

1393

نوبت چاپ :

اول

موضوع مهدويّت ، يكى از مترقى ‏ترين اصول اعتقادى، اجتماعى و سياسى اسلام است و در جهان امروز، كه جامعه، بيش از هر زمان ديگر تشنه ارزش ‏هاى انسانى و در رأس آن ها عدالت اجتماعى است، اعتقاد به امام مهدى علیه السلام زمينه ‏ساز تحقّق اين بزرگ‏ترين آرزوى بشر در طول تاريخ است. بر اين اساس، هدف از نگارش دانش‌نامه امام مهدى علیه السلام بر پايۀ قرآن ، حديث و تاريخ ، تنها اثبات يک باور اسلامى از منظر پيروان اهل بيت علیهم السلام نيست؛ بلكه افزون بر اين، گشودنِ راهى است براى اتحاد پيروان همۀ اديان، بلكه همۀ جهانيان، براى پاسخ گويى به اصلى‏ترين نياز بشر، يعنى حاكميت عدالت بر سراسر جهان.
در این دانش‌نامه که به این موضوع مهم پرداخته است، مسائل مرتبط با موضوعات مهدویت با تکیه بر نصوص معتبر اسلامی بررسی می‌شود. اين مجموعۀ گسترده، افزون بر گردآورى متون تاريخى، حديثى و آیات قرآن در بارۀ مهدويّت، پاسخ‌گويى به پرسش‏هاى نسل معاصر را به عهده گرفته و با كاوش در متون كهن، كوشيده است براى هر سؤال، پاسخى مستند و منطقى بيابد و آن را در جامه‏اى نو و مقبول به نسل معاصر ارائه دهد.
کتاب شامل درآمد، چهارده بخش و هفتاد فصل است. درآمد شامل دوازده محور است که چشم‏اندازی كلّى از موضوع مهدويّت نشان می‌دهد و عناوین اصلی آن چنین است: 1. دانش‌نامۀ امام مهدى علیه السلام در يک نگاه؛ 2. مراحل تحقيق و تدوين دانش‌نامه؛ 3. ويژگى‏هاى دانش‌نامۀ امام مهدى علیه السلام ؛ 4. رويكردهاى پژوهشى در مهدويّت‏نگارى؛ 5. مهدويّت از نگاه اهل سنّت؛ 6. منجى موعود در اديان ابراهيمى؛ 7. منجى موعود در اديان غير ابراهيمى؛ 8 . نام‏هاى منجى موعود در اديان؛ 9. مهدويّت در نگاشته‏هاى مستشرقان؛ 10. مهدويّت و جهانى شدن؛ 11. دلايل غير نقلى بر ضرورت وجود امام مهدى علیه السلام ؛ 12. گزاره‏هاى اعتقادى و تاريخى مهدويّت.

نتیجه جستجو برای « »