۱ - ۵ . احمد بن معتضد ملقّب به «القاهر باللَّه» (۳۲۰-۳۲۲ق)

با وجود نيرومندى و صلابت قاهر ، به سبب بى‏رحمى‏اش نسبت به درباريان، بركنار و كور و زندانى شد.^۱
او پس از سيزده سال در جامه گدايان از زندان گريخت و در خرابه‏اى مرد.

۱ - ۶ . احمد بن مقتدر ملقّب به «خليفة الراضى باللَّه» (۳۲۲-۳۲۹ق)

احمد بن مقتدر ، چون به حكومت رسيد ، براى كوتاه كردن دست درباريان و وزيران ، طرحى جديد ريخت و منصب امير الاُمرايى را ابداع كرد كه بالاترين مقام ادارى در دربار عبّاسى و بعد از خلافت، مقام دوم به شمار مى‏رفت ؛ امّا اين جايگاه سياسى و ادارى نيز عرصه‏اى براى رقابت و كشاكش ميان امرا و درباريان گرديد و خواسته خليفه در مهار قدرت درباريان ، نه تنها محقّق نشد ؛ بلكه ضعف بيشتر خليفه را به همراه آورد. درگيرى‏هاى اميران و سپاهيان و وزيران براى دستيابى به منصب امير الاُمرايى در عصر خليفة الراضى ، به نهايت خود رسيد و در اين ميان ، خليفه عبّاسى براى سامان دادن به اوضاع و ساكت كردن مدّعيان امارت ، به صاحب‏منصبان مختلف مانند ابن رائق و حمدانى‏ها و بريدى‏ها و فرماندهان ترك ، متوسّل مى شد و اختيار و اقتدارى از خود نداشت.
خاندان عبّاسى كه در اين شرايط سياسى ، به نهايتِ ضعف و ناتوانى خود دچار شده بودند، سرانجام با آمدن معز الدوله ديلمى به بغداد و سيطره وى بر اين شهر و تفويض مقام امير الاُمرايى به وى در زمان مستكفى (۳۳۳-۳۳۴ق) ، پس از بيش از يك قرن سلطه ، به حاشيه رانده شدند و كار حكومت يك‏سره در دست بويهيان قرار گرفت.^۲

امارت‏هاى جدايى‏طلب - درگيرى‏هاى بسيار داشت بويژه براى دفع قرامطه در كوفه و عراق ، اموال فراوانى صرف كرد. با اين حال ، كار قرمطيان بالا گرفت. از دوره او ، خلافت عبّاسى مجدّداً دچار ضعف و ناتوانى شد ، با اين تفاوت كه اين بار ، عناصر چيره بر دربار، نه فرماندهان ترك ، بلكه وزيران عرب شيعى و غيرشيعى و نيز زنان حرم بودند. ^۱

۱ - ۴ . جعفر بن معتضد ملقّب به «المقتدر باللَّه» (۲۹۵-۳۲۰ق)

مقتدر در سيزده سالگى به خلافت رسيد و طولانى‏ترين حكومت را در عصر غيبت صغرا داشت ؛ امّا اين مدّت طولانى ، دليل بر اقتدار او نيست ؛ چرا كه او قدرتى در اداره امور نداشت. درباريان ، او را به خوش‏گذرانى سرگرم كرده و خود ، تصميم گيرنده امور شده بودند. دخالت زنان دربارى در اين دوره ، به اوج رسيد و سپاهيان نيز نافرمانى مى‏كردند. مقام وزارت ، عرصه رقابت چند خاندان متنفّذ سياسى از جمله بنى فرات - كه شيعه‏مذهب بودند - گرديد. در انتخاب وزيران و مقامات دربارى ، رشوه دادن و تملّق ، بيشترين تأثير را داشت. انتصاب سيزده نفر به وزارت در دوره خلافت او ، حاكى از ضعف و ناتوانى سياسى دولت در اين دوره است .^۲
در همين دوره ، فاطميان اسماعيلى‏مذهب در شمال افريقا به قدرت رسيدند و تلاش خود را براى دستيابى به قلمرو عبّاسيان در مصر و سپس عراق با حملات دريايى آغاز كردند.^۳ بيست و پنج سال حكومت مقتدر با شورش سپاهيان و قتل وى پايان يافت.^۴ دوره حكومت او معاصر با نيابت حسين بن روح نوبختى ، سومين نايب خاصّ امام دوازدهم بود.