279
دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد سوم

ميان رفتند. سامانيان اگر چه مانند طاهريان خود را فرمان‏بردار خلافت بغداد قلمداد مى‏كردند ، ولى در امور ادارى و سياسى كاملاً مستقل بودند .

۲ - ۷ . فاطميان (۲۹۶ - ۵۷۸ق)

اسماعيليان در سده سوم هجرى در عراق و يمن، قيام كردند كه به نتيجه نرسيد؛ ولى قيام آنان در شمال افريقا به پيروزى انجاميد . ابو عبد اللَّه المهدى با ادّعاى مهدويت ، دولت فاطمى را در سال ۲۹۶ هجرى در شمال افريقا (كشور تونس فعلى) تشكيل داد و آن را در سال ۳۶۱ در مصر و شامات ، گسترش داد. آنان به عنوان شيعه اسماعيلى، مذهب تشيّع را رسميت بخشيدند و معارضى بالقوّه براى حاكمان عبّاسى بودند ، تا جايى كه گاه چشم اميد عالمان نيز به سوى آنان بود.

۲ - ۸ . حمدانيان (۲۹۳ - ۳۹۲ق)

ولايت ابو هيجا بر موصل از جانب خليفه عبّاسى در سال ۲۹۳ قمرى آغاز شد و سپس توسّط جانشيان او به حلب و حمص گسترش يافت. گرايش شيعى اين خاندان ، زمينه‏ساز گسترش فرهنگ شيعى در اين دولت مستقل در اين سرزمين بود. افرادى همچون نعمانى و ابن زهره ، در اين دولت و منطقه زيسته‏اند.
در بررسى تحليلى وقايع سياسى و حوادث اجتماعى اين دوره، اين موارد ، حائز اهمّيت اند :
۱. خلافت عبّاسى در سال‏هاى ميانى سده سوم هجرى بويژه پس از مرگ متوكّل، اقتدار سياسى خود را از دست داده بود. خلفاى عبّاسى ، گاه عاملى بى‏اراده در دست تركان بودند كه اختيار و تدبير لشكر و كشور را در دست داشتند. بدين سبب ، آنان خليفه را عزل و يا ديگرى را منصوب مى‏كردند و خليفه جرئت و جسارت درگيرى با آنان را نداشت . سه يا چهار خليفه در اين دوره توسّط درباريان به قتل رسيده‏اند.


دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد سوم
278

عبّاسيان دوباره سلطه خود را بر مصر به دست آوردند .

۲ - ۵ . علويان طبرستان (۲۵۴-۳۱۴ق)

در سال ۲۵۰ هجرى ، حسن بن زيد علوى (از نوادگان امام حسن عليه السلام ) كه ساكن رى بود ، به خواست مردم مازندران كه از ظلم حاكمان محلّى عبّاسيان به تنگ آمده بودند، به اين سرزمين آمد و رهبرى قيامى را به عهده گرفت كه به تشكيل امارتى مستقل انجاميد. او كه ملقّب به «داعى كبير» و از امامان زيديّه و عالمى متبحّر بود ، طى بيست سال حكومت ، انديشه‏هاى شيعى را در منطقه رواج داد.۱ جانشين و برادر او محمّد بن زيد نيز اديبى شاعر و عادل بود كه اقدام‏هايى براى ترويج تشيّع انجام داد ؛ امّا بيش از او ، جانشينش حسن بن على حسينى معروف به «ناصر كبير» ، اقدامات عمرانى و آموزشى تأثيرگذارى را از خود به جا گذاشت.۲
چند تن ديگر از اين خاندان تا سال ۳۱۴ هجرى بر مازندران حكومت كردند. علويان با دولت‏هاى محلّى همجوار و نيز نيروهاى عبّاسى ، درگيرى‏هايى داشتند كه موجب تضعيف قدرت آنان گرديد و سرانجام ، حكومت آنان به دست سامانيان برچيده شد.۳

۲ - ۶ . سامانيان (۲۶۱-۳۸۹ق)

سامانيان از خاندان‏هاى قديمى ايرانى در سمرقند و بخارا بودند كه در روزگار طاهريان در عالم سياست ترقّى كردند. با پيروزى اسماعيل سامانى (متحّد كننده اين خاندان) بر عمرو بن ليث صفّارى ، امارت آنان بر خراسان و ماوراء النهر تثبيت شد. اميران سامانى، با حشمت و قدرت تا اواخر قرن چهارم، فرمان‏روايى كردند و چون در اثر اختلافات داخلى ضعيف شدند ، به دست محمود غزنوى و امراى قراخانى از

1.تاريخ الطبرى : ج ۹ ص ۲۷۱ ، مقاتل الطالبيّين: ص ۴۹۰ .

2.تاريخ رويان، آملى : ص ۷۶ .

3.ر.ك: علويان طبرستان، حكيميان.

  • نام منبع :
    دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد سوم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری‌شهری، با همکاری محمّد کاظم طباطبایی و جمعی از پژوهشگران، ترجمه: عبدالهادی مسعودی
    تعداد جلد :
    10
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 7130
صفحه از 409
پرینت  ارسال به