نتيجه تضعيف موقعيت سياسى و حكومتى آنان دست زدند.

خلفاى عبّاسى كه در اين دوره تا آغاز غيبت صغرا بر مسند حكومت بوده‏اند ، به اين شرح اند :

۱ - ۱ . هارون بن معتصم ملقّب به «الواثق باللَّه» (۲۲۷ - ۲۳۲ ق)

هارون پس از مرگ پدرش معتصم ، در سال ۲۲۷ قمرى به خلافت رسيد. دوران خلافت كوتاه او همراه با شورش در مناطق متفاوت اسلامى بود. در دوره او ، تركان بويژه «اشناس ترك»^۱ قدرت بسيار يافتند و حاكمان ولايات نيز تقويت شدند كه از جمله آنان ، عبد اللَّه بن طاهر ، حكمران خراسان، طبرستان و كرمان ، بود .
او در سال ۲۳۲ قمرى به علّت بيمارى در گذشت .

۱- ۲ . جعفر بن معتصم ملقّب به «المتوكّل على اللَّه» (۲۳۲-۲۴۷ ق)

متوكّل پس از مرگ برادرش الواثق باللَّه ، به حكومت رسيد. او شرابخوار ، تندخو و متعصّب بود و با معتزليان ، مخالفت و اهل حديث را تقويت مى كرد. او همچنين با علويان و شيعيان به شدّت دشمنى داشت ، تا جايى كه زيارت عتبات را ممنوع كرد و دستور داد در سال ۲۳۵ قمرى ، مقبره امام حسين عليه السلام در كربلا را تخريب كنند .^۲ در اين ايّام بسيارى از شيعيان ، حبس و شكنجه و كشته شدند.
سرانجام ، متوكّل عبّاسى با توطئه پسر و جانشينش محمّد ، ملقّب به منتصر و با همكارى فرماندهان ترك دربار ، به قتل رسيد.^۳

۱ - ۳ . محمّد بن متوكّل ملقّب به «المنتصر باللَّه» (۲۴۷-۲۴۸ ق)

دوره حكومت منتصر ، شش ماه بيشتر دوام نيافت ؛ چرا كه به زودى به دست

واگذارى امارت‏هاى كوچك و بزرگ پديد آمدند.

۱ . خلافت عبّاسى‏

از سال ۱۳۲ هجرى كه حكومت بنى اميّه به دست هواداران بنى عبّاس سرنگون شد ، افراد اين خاندان بر مسند قدرت قرار داشتند. دوران حكومت هارون الرشيد(۱۷۰-۱۹۲ق) و فرزندش مأمون (۱۹۸-۲۱۸ق) را عصر طلايى فرمان‏روايى عبّاسيان مى‏دانند كه در آن ، قدرت اين خاندان در نهايت عظمت خود بود و تقريباً بر كلّ جهان اسلام ، سيطره داشت و در نتيجه موجبات برقرارى روابط سياسى دوستانه با برخى دولت‏هاى اروپايى فراهم گرديد. البتّه مأمون ، بيشتر به جهت توجّهش به دانش‏هاى متداول (دينى و غير دينى) و تلاش در گسترش آنها ، شهرت يافته است. امّا جانشينان اين دو ، توانمندى كافى و لازم براى تداوم و ادامه اين وضعيت را نداشتند ، به طورى كه به تدريج از قدرت خلفاى عبّاسى كاسته شد و نفوذ درباريان و فرماندهان سپاه فزونى يافت و دولت‏هاى خودمختار ، از گوشه و كنار سرزمين‏هاى اسلامى سر بر آوردند.
در حقيقت ، زمينه‏هاى اين اتّفاق ، از زمان خلافت معتصم(۲۱۸-۲۲۷ق) پديد آمد. او به سبب عدم اعتماد به درباريان و فرماندهان سپاه زمان برادرش (مأمون) كه به طور عمده ، ايرانى يا عرب بودند، از عناصر ترك‏نژاد كمك گرفت كه به عنوان اسراى جنگى و برده به دربار راه يافته بودند و در سپاهيگرى به كار گماشته شده بودند.^۱ اعتماد بيش از حدّ او و جانشينانش به اينان ، سبب شد كه برخى از اين سپاهيان ترك‏نژاد با نشان دادن لياقت و شايستگى‏هاى خود ، به مقامات بالاى لشكرى و حتّى دولتى راه يابند. تركان دربارى ، اگر چه وفادارى خود را به عبّاسيان ثابت كرده بودند ، ولى نفوذ و قدرت فراوان ، آنان را نيز به سركشى كشانيد ، به طورى كه در اقداماتى برنامه‏ريزى شده ، به قتل و زندانى كردن خلفاى عبّاسى و در