255
دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد سوم

داوود بن اسود، واسطه امام عسكرى عليه السلام براى رساندن برخى از نامه‏هاى عثمان بن سعيد بود؛ نامه‏هايى كه در قالبى چوبى جاسازى شده بود و او بدون آن كه از محتواى آن آگاه باشد، مأمور رساندن آنها بود. بر اثر بى‏احتياطى او، چوب حامل نامه‏ها شكسته و نامه‏ها بيرون ريخته شد و به سبب اين بى‏احتياطى، مورد مؤاخذه امام قرار گرفت.۱
يادكرد كنايىِ نام امام عليه السلام در نوشته‏ها و گفته‏ها نيز گونه‏اى پنهانكارى و رازدارى شمرده مى‏شود. در نامه‏ها و حواله‏هاى‏مالى ، از امام عليه السلام به عنوان «غريم» يعنى طلبكار ياد مى‏شد كه در نزد صاحبان و رابطان مالى، لقبى شناخته شده بود؛ ولى در نزد ديگران، بسيار عادى جلوه مى‏كرد.
اين شيوه سبب شد هنگامى كه دستگاه جاسوسى بنى عبّاس، براى شناسايى سازمان وكالت، جاسوسانى را به سراغ آنان فرستاد، آنان به راحتى از اين دام فرار كردند و توانستند نهاد وكالت را از آسيب جدّى، مصون دارند.

۴ - ۳. عدالت و وثاقت‏

نمايندگى بى‏واسطه يا با واسطه امام عليه السلام در امور مالى، نيازمند اعتماد امام و عدالت و وثاقت شخص است بويژه در مورد كسانى كه نمايندگىِ منطقه‏اى را بر عهده داشتند. همچنين رابط بودن بين امام و مردم و انتقال پرسش‏ها و پاسخ‏ها اقتضا مى‏كرد كه امام عليه السلام و مردم به اين نمايندگان اعتماد داشته باشد.
در برخى از دوره‏ها - كه گاه از آن با نام دوران «حيرت» ياد مى‏شود - تنها وثاقت افراد و نهاد وكالت بود كه مى‏توانست ريشه ترديدها را بزدايد و كار را سامان دهد. برخى از وكيلان - همچون نايبان خاص - به صراحت از جانب امام عليه السلام توثيق شده‏اند. «العَمرِيُّ وَابنُهُ ثِقَتانِ ، فَما أدَّيا إلَيكَ عَنّي فَعَنّي يُؤَدّيانِ؛ عَمرى و فرزند او مورد اعتماد من‏

1.المناقب ، ابن شهرآشوب: ج ۴ ص ۴۲۷ - ۴۲۸.


دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد سوم
254

وزراى آنان نيز ارتباط و رفت و آمد داشت.

عثمان بن سعيد نيز با استفاده از جايگاه خويش به عنوان تاجر روغن و عسل در مركز خلافت اسلامى، رفت و آمد داشت و امور مربوط به نهاد وكالت را رهبرى مى‏نمود.

۴ - ۲. رازدارى و نهان‏كارى‏

موقعيت خاص نهاد وكالت اقتضا مى‏كرد كه مخفى‏كارى، راه‏كار اصلى در تمام امور مرتبط با آن باشد . از اين رو، مديريت و سلسله‏مراتب در آن، از دشوارىِ خاصى برخوردار بود.
جعفر بن احمد بن متيل و پدرش احمد بن متيل، از اعضاى اصلى نهاد وكالت در دوره محمّد بن عثمان (نايب دوم) بودند؛ ولى هنگام تعيين نايب سوم، حسين بن روح نوبختى - كه رتبه‏اى پايين‏تر از آنها داشت - به عنوان نايب سوم معرفى شد. ابو سهل نوبختى در توجيه دلايل انتخاب حسين بن روح، به ويژگىِ نهانكارى كامل در نهاد وكالت اشاره كرده و گفته است: «اگر من مكان امام غايب را چنان كه ابو القاسم حسين بن روح مى‏داند، مى‏دانستم، شايد در تنگناى محاجّه، آن را بر خصم افشا مى‏كردم. در صورتى كه ابو القاسم [حسين بن روح‏] اگر امام را زير عباى خود پنهان داشته باشد و او را با قيچى، ريزريز كنند، امام را آشكار نخواهد كرد».۱
حسين بن روح، در سايه همين پنهانكارى، حتّى با دربار عبّاسى رابطه‏اى نزديك داشت.
وكيل اوّل، عثمان بن سعيد عُمرى - كه از كودكى در خانه امام هادى عليه السلام حضور داشت - به عنوان تاجر روغن و عسل، شهره بود و در پناه شغل خويش، نامه‏هاى متبادل شده بين امام، وكيلان جزء و مردم را منتقل مى‏كرد.

1.ر. ك : ص ۳۶۷ ح ۶۳۷.

  • نام منبع :
    دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد سوم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری‌شهری، با همکاری محمّد کاظم طباطبایی و جمعی از پژوهشگران، ترجمه: عبدالهادی مسعودی
    تعداد جلد :
    10
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 7289
صفحه از 409
پرینت  ارسال به