253
دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد سوم

روشن است كه اين ويژگى ها در همه كارگزاران، يكسان نبوده است؛ بلكه موقعيت و رتبه آنان در نهاد وكالت در لزوم دارا بودن صفات والاتر و كامل‏تر، دخالت داشته است. برخى از مهم‏ترين ويژگى‏هاى كارگزاران از اين قرار است:

۴ - ۱. كاردانى، مديريت و تدبير

اوّلين و مهم‏ترين ويژگى وكيلان كل و جزء ناحيه مقدّسه، تدبير، كاردانى و مديريت شيعيان در فضاى خفقان آلوده سياسى حاكم بر جامعه اسلامى بود. گروه شيعيان در اين فضاى آلوده و پُرخطر، نياز به رهبرانى داشت كه با مديريت و تدبير خاص، اين مجموعه را از اين دوره خطرناك، به سلامتى عبور دهد، آسيب‏هاى محتمل را شناسايى كند و ارتباط درونىِ توده شيعيان را با رهبر غايب خويش به‏گونه‏اى ساماندهى نمايد كه هم آرامش درونى جامعه شيعى استمرار يابد و هم بهانه‏اى در دست حاكميت عبّاسى قرار نگيرد. انضباط شخصى و تشكيلاتى در اين مجموعه، نياز اوّليه و بسيار مهم بود.
زمانى عبد اللَّه بن سليمان - وزير عبّاسيان - براى نفوذ در ميان وكلا و شناسايى آنان، جاسوسانى را مأمور كرد تا پول‏هايى را به عنوان وجوه شرعى به وكلا تحويل دهند. از طرف ناحيه مقدّسه به همه وكيلان ابلاغ شد كه هيچ كس پولى از كسى قبول نكند. اين دستور به صورت كامل انجام شد و جاسوسان نتوانستند حتّى از يك وكيل ناحيه مقدّسه، سندى به‏دست آورند. جاسوسى نزد محمّد بن احمد رفت و هر چه در پرداخت پول به او اصرار كرد، او تجاهل كرد و همه چيز را انكار نمود.۱
حسين بن روح نوبختى براى آن كه ناحيه وكالت آسيب نبيند، دربان خود را - كه به معاويه ناسزا گفته بود - از كار بركنار كرد. در كاردانى و تدبير حسين بن روح همين بس كه او در عين دارا بودن نيابت خاص امام مهدى عليه السلام ، با دربار عبّاسى و

1.ر. ك : ج ۴ ص ۱۷۴ ح ۶۸۱.


دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد سوم
252

منتقل مى‏كردند. گاه وكيلان جزء يا وكلاى موقوفات، شخصاً به مركز منطقه و يا بغداد - مركز نهاد وكالت - مى‏رفتند و گاه نمايندگانى را براى ارسال اموال و يا مكتوبات، اعزام مى‏كردند.
عملكرد وكيلان ارشد، جزء و موقوفات، از طرف افراد ارشد و گاه شخص امام عليه السلام بررسى مى‏شد و گاه به مؤاخذه و بازخواست آنها منجر مى‏گشت. اختلاف بين وكيلان رده پايين بويژه در مناطق مشترك نيز به وسيله مقامات بالاتر و گاه امام عليه السلام حلّ و فصل مى‏شد.
ظاهراً نصب نايب خاص و وكلاى ارشد، با توقيع مستقيم امام عليه السلام انجام مى‏شد. اين امر بويژه در مواردى كه وكيل منطقه از دنيا مى‏رفت و وكيل جديد جايگزين او مى‏گشت، اهمّيت مى‏يافت. گزارش‏هاى جالبى از انتصاب ابوعلى بن راشد، پس از على بن حسين بن عبدربه - وكيل امام عليه السلام در مدائن و اطراف بغداد - در دست است.۱
همچنين در نصب ابراهيم بن عبده به عنوان وكيل منطقه نيشابور، توقيعات چندى صادر شده است كه حاكى از اختلاف نظر در محدوده جغرافيايى وكيلان جزء آن منطقه است .۲

۴. ويژگى‏هاى وكيلان‏

جايگاه وكيلان و كارگزاران نهاد وكالت در ميان مردم به عنوان حلقه وصل امام و مردم، اقتضا مى‏كرد كه آنان از ويژگى‏هايى فراتر از ديگران برخوردار باشند؛ ويژگى‏هايى همچون: عدالت و وثاقت، مديريت، رازدارى و پنهانكارى، وجاهت اجتماعى، اعتقاد به كار تشكيلاتى، كاردانى، نظم و انضباط، احتياط، علم، قداست، ورع و تقوا و... از لوازم كارگزاران نهاد وكالت بوده است.

1.ر . ك : رجال الكشّى : ج ۲ ص ۷۹۹ ش ۹۹۱ - ۹۹۲.

2.ر . ك : رجال الكشّى : ج ۲ ص ۷۹۷ ش ۹۸۳ و ص ۸۴۸ ش ۱۰۸۹ .

  • نام منبع :
    دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد سوم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری‌شهری، با همکاری محمّد کاظم طباطبایی و جمعی از پژوهشگران، ترجمه: عبدالهادی مسعودی
    تعداد جلد :
    10
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 6913
صفحه از 409
پرینت  ارسال به