251
دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد سوم

كاهش مراجعه مردم به امام عليه السلام سبب مصون ماندن آنان از تعقيب مأموران حكومتى‏اى مى‏شد كه بيت امام عليه السلام را تحت نظر داشتند. بدين سبب، زمانى كه خفقان سياسى شدّت مى‏گرفت، به دستور امام، تمام ملاقات‏ها لغو مى‏شد و گاه افراد مراجعه كننده از مراجعه به وكيلان نيز منع مى‏شدند.۱

۳. ساختار نهاد وكالت‏

اصطلاح نهاد وكالت - كه در اين نوشتار از آن استفاده مى‏شود - ، نشان‏دهنده ساختارى تشكيلاتى و منضبط است. اگر چه به سبب ابتدايى بودن آن تشكيلات ، در توصيف آن، از عبارت «سازمان» نمى‏توان استفاده كرد؛ زيرا تعريف سازمان در حوزه ادارى معاصر، به گونه‏اى است كه نهادهاى ابتدايىِ دوره كهن را در برنمى‏گيرد.

نهاد وكالت در آغاز، ساختارى ساده و بسيط داشت؛ ولى پس از سال دويست هجرى و بويژه در دوره امام هادى عليه السلام و امام عسكرى عليه السلام ، ساختارى منضبط و تشكيلاتى يافت. امام عليه السلام در رأس هرم قرار داشت و نايب خاص، پس از ايشان قرار مى‏گرفت. در رده بعدى، وكلاى ارشد قرار داشتند كه منطقه بزرگى را (مثل منطقه شمال ايران از رى تا خراسان) تحت پوشش داشتند. سپس نوبت به وكلاى جزء مى‏رسيد كه معمولاً در نواحى دوردست و زير نظر وكلاى ارشد به فعاليت مى‏پرداختند. وكلاى ارشد و وكيلان جزء، در منطقه خود مقيم بودند. وكيلان موقوفات نيز در مناطقى كه اموال وقفى وجود داشت، در كنار وكيلان جزء قرار مى‏گرفتند.
افزون بر وكيلان گفته شده، گاه نمايندگانى از سوى رهبرى نهاد به صورت سيّار به مناطق متفاوت اعزام مى‏شدند و اموال جمع‏آورى شده نزد وكيلان را به مركز،

1.ر. ك : ج ۴ ص ۱۷۴ ح ۶۸۱.


دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد سوم
250

نيست. وكيلان در دوره‏هاى پيشين نيز فعاليت‏هاى سياسى - اجتماعى داشتند.
دستگيرى وكيلان متعدّد توسط حكومت بنى عبّاس، حاكى از اثرگذارى نقش سياسى - اجتماعى آنان در ميان شيعيان است. زندانى شدن چند وكيل در متون تاريخى، مطرح شده است: على بن جعفر همانى، وكيل امام هادى عليه السلام ،۱ محمّد بن فرج، وكيل ديگر امام هادى عليه السلام،۲ ابو هاشم جعفرى،۳ ابو على بن راشد، عيسى بن جعفر بن عاصم و ابن بند.۴حتى‏حسين بن روح نوبختى وكيل سوم كه جايگاه سياسى - اجتماعى ويژه‏اى در جامعه و حتّى در دربار خلافت داشت نيز دستگير شد و مدّتى را در زندان گذراند.

۲ - ۴. حفاظتى‏

يكى از مهم‏ترين كاركردهاى نهاد وكالت ، ايجاد لايه پوششى و پديد آوردن سپر حفاظتى براى امام عليه السلام بود . مصونيّت امام عليه السلام و جايگاه امامت از گزند دشمنان، از مهم‏ترين وظايف نهاد وكالت، محسوب مى‏شود . از جانب ديگر ، نهاد وكالت، به سبب گستردگى تشكيلات و ارتباط نظام‏مند و مخفى ، زمينه مصونيّت شيعيان را نيز فراهم مى‏كرد تا حكومت، كمتر متعرّض افرادى شود كه در پى ملاقات با امام عليه السلام بودند و يا جاسوسانى كه در پى شناسايىِ افراد مرتبط با امام و ناحيه امامت بودند، نتوانند متعرّض مردم شوند .

كاركرد نيابتى نهاد وكالت در پيگيرى مباحث مرتبط با امام و امّت، در زمان حضور امام عليه السلام ، سبب مراجعه كمتر شيعيان به امام عليه السلام مى‏شد و كاهش مراجعات، سبب مصون ماندن امام عليه السلام از اتّهام تشكيل گروه مخالف مى‏گشت. همچنان كه‏

1.رجال الكشّى: ج ۲ ص ۸۶۵ ح ۱۱۲۹.

2.الكافى: ج ۱ ص ۵۰۰ ح ۵ .

3.الخرائج و الجرائح: ج ۲ ص ۶۸۲ ح ۱.

4.الغيبة ، طوسى: ص ۲۱۲ ، رجال الكشّى: ج ۲ ص ۸۶۳ ح ۱۱۲۲.

  • نام منبع :
    دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد سوم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری‌شهری، با همکاری محمّد کاظم طباطبایی و جمعی از پژوهشگران، ترجمه: عبدالهادی مسعودی
    تعداد جلد :
    10
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 6933
صفحه از 409
پرینت  ارسال به