243
دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد سوم

با شرايط عصر غيبت صاحب الزمان عليه السلام آشنا و مأنوس شوند و بدان عادت كنند.۱
آغاز شدن غيبت با دوره غيبت صغرا نيز زمينه‏سازى براى ورود به دوره غيبت كبرا و تامّه بود كه ديگر، وكيلان و نايبان خاص نيز وجود نداشتند.

۲. وظايف نهاد وكالت‏

دقّت در اسباب و دلايل تشكيل نهاد وكالت، وظايف اين نهاد را نيز روشن مى‏سازد. گفتنى است كه وظايف نهاد وكالت در ابتدا محدود بود و با مرور زمان، گسترش يافت. وكيلان نخستين امام زمان عليه السلام ، بيشتر به عنوان كارپرداز مالى و يا رابط مالى ميان امّت و امام بودند و وظايف محدودى داشتند؛ ولى با گذشت زمان و گسترش نهاد وكالت، وظايف و عملكرد آنان نيز گسترش يافت و در دوره عثمان بن سعيد (وكيل خاص امام حسن عسكرى عليه السلام ) به اوج خود رسيد و وظايف متعدّدى براى نهاد وكالت مشخّص شد. نگاه ما در اين مجموعه، به تمام كاركردهاى نهاد وكالت در طول دوره فعاليت افزون بر دويست‏ساله آن است.
مهم‏ترين وظيفه نهاد وكالت، برقرارى ارتباط ميان شيعيان و امام عليه السلام بود كه در حوزه‏هاى متفاوت اقتصادى، اجتماعى، فرهنگى و سياسى، نمود مى‏يافت.
ساختار نهاد وكالت به گونه‏اى طرّاحى شده بود كه بتواند بدون دغدغه و اضطراب، رابطه بين امام عليه السلام و شيعيان را تسهيل كند و نياز شيعه به حضور امام عليه السلام در جامعه را برآورده سازد و آنان را در تكاليف محوّله، يارى رساند.
رساندن نامه‏هاى حاوى سؤال و درخواست شيعيان از امام عليه السلام و تحويل پاسخ امام عليه السلام به شيعيان، از طريق نهاد وكالت صورت مى‏گرفت. معمولاً جواب امام عليه السلام ذيل سؤال و در همان ورقه درج مى‏شد و به پرسشگر داده مى‏شد. از اين رو، پاسخ امام عليه السلام با عنوان «توقيع» شهرت يافت.۲

1.إثبات الوصية: ص ۲۱۷.

2.توقيع: از ريشه وقع به معناى اثر نهادن بر چيزى است و در اصطلاح به امضا يا متنى گفته مى‏شود كه در ذيل ورقه يا ضميمه آن، اضافه مى‏شود (ر. ك: ج ۴ ص ۱۱۲ (بخش پنجم: توقيعات / درآمد).


دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد سوم
242

ارتباط با امام عليه السلام را مطرح مى‏كرد و در نتيجه، زمينه‏اى فراهم مى‏آمد كه كنترل آن، ممكن نبود . از اين رو، لازم بود كه ارتباط نامنظّم ، غير تشكيلاتى و غير منضبط، به ارتباطى نظام‏مند با چهره و شناسنامه مشخّص تبديل شود كه بتواند ضمن جلب اعتماد مردم ، ناخالصى‏هاى محتمل را نيز از خود و جامعه شيعى بزدايد . تنها مركزى كه با انحرافات و سوء استفاده‏ها مبارزه مى‏كرد و از طريق مطمئن، مطالب را به آگاهى عالمان مى‏رسانْد، نهاد وكالت بود كه با توجّه به وجاهت و جايگاه آن در نزد مردم، اين خلأ را به شايستگى پر نمود. گزارش‏هاى متعدّدى از فعاليت نهاد وكالت براى مبارزه با انحراف فارس بن حاتم قزوينى‏در دست است .۱ در بخش مربوط به انحرافات و مدّعيان وكالت، نمونه‏هاى ديگرى ارائه خواهد شد.

۱ - ۶. آماده‏سازى براى دوره غيبت كبرا

آمادگى شيعه براى ورود به دوره غيبت بويژه غيبت كبرا، به تهيه مقدّمات و تمرين و مهارت در ارتباط اجتماعى شيعيان نيازمند بود.
احاله انجام دادن برخى از مسئوليت‏ها به وكيلان، پاسخگويىِ دانشمندان شيعه به مردم و عدم مراجعه مستقيم مردم به امام عليه السلام ، پاسخگويى مكتوب به مردم و عالمان، كاهش رويارويى حضورى و... از جمله اقداماتى بود كه براى آماده‏سازىِ جامعه شيعى براى زندگى در عصر غيبت، انجام شد.
مؤلّف كتاب إثبات الوصية در اين باره نوشته است:
امام هادى عليه السلام از بسيارى از شيعيان به استثناى افرادى از خواص خود، مستور بود. آن گاه كه امامت به امام عسكرى عليه السلام رسيد، حتّى با خواصّ شيعيان و جز آنها از پس پرده سخن مى‏گفت، مگر در اوقاتى كه به دربار حاكم مى‏رفت. اين استتار و در پرده بودن از جانب امام عسكرى عليه السلام و پدر بزرگوارش براى آن بود كه شيعيان‏

1.ر.ك: رجال الكشّى: ج ۲ ص ۸۰۶ ش ۱۰۰۲ - ۱۰۱۱.

  • نام منبع :
    دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد سوم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری‌شهری، با همکاری محمّد کاظم طباطبایی و جمعی از پژوهشگران، ترجمه: عبدالهادی مسعودی
    تعداد جلد :
    10
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 7008
صفحه از 409
پرینت  ارسال به