شيعيان رسانده شود. نهى از مجادلات كلامى در دوره هارون و مأمون، از جمله مواردى است كه بدون ارتباط و تعامل با امام عليه السلام ، سبب آسيب ديدن نظام شيعى مى‏گشت؛ زيرا سبب سوء ظن بيشتر حكومت و توده سنّيان مى‏گشت.
نكته بسيار مهم ديگر، ارتباط مالى افراد با ناحيه امامت بود. بهبود اوضاع اقتصادى شيعيان، سبب ازدياد وجوه شرعى و تبرّعات ارسالى به امام عليه السلام شد كه نياز به واسطه‏اى مطمئن، امانتدار و شايسته داشت كه بتواند اين اموال را به دور از ديد مأموران حكومتى، جمع‏آورى كند و به امام تحويل دهد.
موقوفات ناحيه امامت در مناطق متفاوت نيز فراوان شده بود به گونه‏اى كه در برخى مناطق مثل قم، صحابى بزرگوارى همچون: احمد بن اسحاق،^۱ مسئول امور مالى موقوفات بود. سرپرستى و ساماندهى اين موقوفات نيز از طريق و مسير نهاد وكالت انجام مى‏گرفت.

۱ - ۵ . پديد آمدن انحرافات‏

سوء استفاده از جايگاه مقدّس امامان و ادّعاى ارتباط با امام، از آسيب‏هاى مطرح در تاريخ شيعه محسوب مى‏شود. امام رضا عليه السلام ضمن برشمردن برخى از افراد منحرف كه به دروغ، ادّعاى رابطه با ائمّه پيشين را داشتند، به اين آسيب اشاره كرده‏اند.^۲
سوء استفاده غاليان، سبب انحراف در برخى از افرادى شد كه گمان مى‏كردند با نمايندگان آن ذوات مقدّس، ارتباط دارند. امام صادق عليه السلام شخصاً برخى از افراد اين گروه را لعن كرده و انحراف آنها را بيان نموده است.^۳
در دوره‏هاى پسين و با گسترش افراد و مناطق جغرافيايى، زمينه اين آسيب، بيشتر فراهم مى‏آمد؛ زيرا هر كس - بويژه اگر وجاهت اجتماعى نيز داشت - ادّعاى

۱ - ۳. دشوارىِ ارتباط مستقيم با امام‏

بنى عبّاس كه با شعار دوستى اهل بيت عليهم السلام قدرت را به چنگ آورده بودند، امامان اهل بيت عليهم السلام را خطرى بالقوه و گاه بالفعل براى خود احساس مى‏كردند كه احتمال روى آوردن مردمان بدانان و زوال خلافت عبّاسى در هر زمان وجود داشت. از اين رو، همگام با قدرت گرفتن بنى عبّاس، سختگيرى نسبت به امامان اهل بيت عليهم السلام شدّت گرفت. از دوره منصور دوانيقى و پس از سال ۱۴۰ ق، فشارهاى كارگزاران حكومت بر امامان عليهم السلام و ناحيه امامت افزايش يافت. حمله شبانه به منزل آنان، دستگيرى امام و يا افراد مرتبط با ايشان، حبس و تبعيد ائمّه عليهم السلام در دوره امام كاظم عليه السلام ، امام هادى عليه السلام و امام عسكرى عليه السلام ، تلاش جاسوسان حكومتى براى نفوذ ميان ياران امام و... از جمله سختگيرى‏هايى بود كه اعمال مى‏شد و امكان برقرارى ارتباط مستقيم ميان شيعيان عادى را با امام عليه السلام دشوار مى‏كرد.
سختگيرى‏ها در دوره منصور، هارون، متوكّل و معتضد، شدت فراوان يافت. دستگيرى محمّد بن ابى عمير در دوره هارون، به سبب آن بود كه نام شيعيانِ مرتبط با ناحيه امامت را افشا كند.

۱ - ۴. تنوّع نيازها

مراجعه به امام عليه السلام در دوره‏هاى اوّليه به منظور پرسش و رفع نياز علمى افراد بود؛ ولى گسترش جامعه شيعى و بهبود اوضاع فرهنگى، اجتماعى و اقتصادى، پرسش‏ها و راه‏كارهاى جديدى پديد آورد كه با دوره پيشين، متفاوت بود. نياز به ابلاغ موضع امام عليه السلام به جامعه شيعه در سريع‏ترين زمان ممكن و از مطمئن‏ترين مسير، احساس مى‏شد. موضعگيرى سياسى، فرهنگى و اجتماعى شيعيان، از جمله اين موضوعات جديد بود. گاه انقلاب يا شورش‏هايى عليه حكومت جور با ظاهرى موجّه رخ مى‏داد، ولى امام عليه السلام شيعيان را از ورود به اين مجادلات، نهى‏مى كرد. گاه مباحث اجتماعى يا فرهنگى پديد مى‏آمد كه لازم بود نظريات امام عليه السلام از طريق مطمئن به‏