ابو طاهر محمّد بن على بن بلال‏

محمّد بن على بن بلال، در خاندانى حديثى و مورد اعتماد امامان عليهم السلام زاده شد و رشد كرد. پدر او از محدّثان و مورد اعتماد امام هادى و امام عسكرى عليه السلام بود و برادران او نيز محدّث بوده‏اند. بنا بر اين، او نيز صبغه حديثى داشت. مجموعه حديثى در اختيار او، چنان شهره و گسترده بود كه حسين بن روح نوبختى در دوران قبل از نيابت خاصّ خويش، بدو مراجعه كرده و براى حل مشكلى كلامى از او يارى مى‏خواهد. او نيز با يافتن حديثى از مجموعه خويش به رفع اين مشكل، يارى مى‏رساند.^۱
به ادّعاى او، امام عسكرى عليه السلام جانشين خويش، امام مهدى عليه السلام را در دو نامه به او معرّفى كرده است.^۲
در زمان امام عسكرى عليه السلام و در سفر حج، بر رفتار على بن جعفر همانى، وكيل امام عليه السلام ايراد گرفت و از او به دليل بخشش‏هاى فراوانش ، نزد امام عسكرى عليه السلام شكايت كرد. امام عليه السلام خُرده‏گيرى او را نپذيرفت و فرمود:
قد كنّا أمرنا بمئة ألف دينار ثُمَّ أمرنا له بمثلها فأبى قبولها إبقاء علينا ما للنّاس والدخول في أمرنا فيما لم ندخلهم فيه؟^۳

۲. در دوران قبل از انحراف، او محتاج آن بود كه به احتياط، سخن گويد و در محدوده شريعت با احتياط تمام، گام بردارد تا هيچ شبهه‏اى در وجاهت و صلاحيّت او پديد نيايد. سخن نجاشى كه او را صالح الروايه خوانده و سخن شيخ طوسى كه گفته است: روايات او در زمان استقامت، پذيرفته است، مى‏تواند ناظر بدين خصوصيت باشد.
۳. مى‏توان ادّعا كرد: احاديثى كه از احمد بن هلال در كتاب‏هاى شيعه نقل شده، مربوط به دوران قبل از انحراف اوست؛ زيرا:
الف . پس از صدور توقيعات چندگانه لعن و طرد او، راويان حديثى از او فاصله گرفته‏اند و بعيد است گزارشى از او در اين زمان نقل كنند.
ب . زندگى او پس از انحراف، بسيار كوتاه بوده (كمتر از دو سال) و در اين مدّت بسيار كم و با موقعيتى كه او داشته، بعيد است مورد مراجعه محدّثان و عالمان بوده باشد.
۴. وضعيت احمد بن هلال، به وضعيت رجالى شلمغانى شباهت دارد. حسين بن روح نوبختى، نايب خاصّ امام مهدى عليه السلام گزارش‏هاى قبل از دوران انحراف شلمغانى را مورد قبول دانسته است.^۱
۵ . از احمد بن هلال، بيش از هفتاد حديث در كتب اربعه نقل شده است.^۲نزديك به بيست حديث، در باره امامت و امام مهدى عليه السلام نيز به نقل از او در كتاب‏هاى ديگر وجود دارد كه در مجموعه حاضر، موجود است.
۶. بررسى مضمونى احاديث احمد بن هلال، نشانگر آن است كه نيمى از احاديث او، همگون با احاديث مشهور شيعى است. نيم ديگر از احاديث او نيز متونى مستبعد است و به متون غاليانه شباهت داشته يا محتاج تأويل است.
۷. نتيجه نهايى آن كه احاديث منفرد او قابل اعتماد و عمل نخواهد بود. متون مشترك او با ديگران نيز وثاقت او را اثبات نمى‏كند. بنا بر اين، نظر شيخ طوسى از اتقان بيشترى برخوردار خواهد بود.