فقيه بود؛ امّا در كودكى او در گذشت. وى به خارطوم رفت و به تحصيلات مذهبى ادامه داد و نخستين بار ، رساله‏اى با عنوان تطهير البلاد من مفاسد الحكّام نوشت. رسوخ فساد در حكومت مصرى‏ها بر سودان سبب شد تا مهدى بتواند راحت‏تر در ميان مردم نفوذ كند و بحث عدالت و نفى فساد را مورد تأكيد قرار دهد. وى در يك دوره به دعوت سرّى پرداخت تا آن كه نوبت به كار علنى رسيد. در اين فاصله ، شمارى از قبايل دغيم و كنانه به او پيوستند. مهدى در سال ۱۲۸۹ق (۱۸۸۱ م) خود را مهدى منتظَر معرّفى كرده و از فقهاى سودان خواست تا از وى حمايت كنند. وى به عبد اللَّه تعايشى كه جانشين وى شد، گفت: خوابى كه ديده ، او را مهدى منتظَر نشان داده و وى نيز در زمره نخستين حواريان اوست.
«حوارى» اصطلاحى بود كه براى ياران وى به كار مى‏رفت. اساس كار وى ، همين خواب و نيز ادّعاى شنيدن صداهايى در بيدارى (هواتف) بود كه وى بر اساس آنها مدّعى شد نوعى دعوت مهديانه و حتّى نبوّت‏گونه دارد.
بحث از ظهور مهدى، بيشتر از شهر مكّه بوده و همين زمان شهرت يافت كه مهدى سودانى ، قصد رفتن به مكّه را هم دارد. نوشته‏اند كه در سال ۱۸۸۲ م در شهر مكّه شهرت يافت كه مهدى ظهور خواهد كرد. به دنبال آن، تركان عثمانى ، دست به كار شدند و به معاريف شهر يا اشراف، اعلام كردند كه اين كار به آنان آسيب خواهد زد.^۱
منازعات وى با حكومت، سبب غلبه وى بر شهر ابيض در سال ۱۳۰۰ق شد و پس از آن ، بارها سپاهيان مصرى در مقابل وى شكست خوردند. در يكى از اين نبردها گوردن مسيحى انگليسى - كه فرمانده بود - كشته شد و تلّقى شد كه وى همان دجّالى بوده كه توسّط مهدى كشته شده است.^۲مهدى سودانى در حال تشكيل دولت بود كه وبا گرفت و نهم رمضان ۱۳۰۲ ق در شهر اُمّ درمان‏^۳ در گذشت. مزار وى در اُمّ درمان تا به امروز زيارتگاه است.
قيام مهدى سودانى، در واقع، به نوعى قيام عليه غرب و تمدّن غربى هم تلّقى شده است؛ زيرا سال‏ها بود كه غربى‏ها آن نواحى را به اسم استعمار و آبادانى ، تحت سلطه خود داشتند، گرچه اين تسلّط به اسم تسلّط مصر بر سودان بود. هدف مهدى دفع سلطه تركان بود و كسانى بود كه از قديم در مصر حكومت داشتند (گر چه ديگر ترك نبودند)، رسماً عليه عيسويان شعار نمى‏داد.
وى پيش از مرگ، عبد اللَّه تعايشى را به جانشينى خود منصوب كرد. عبد اللَّه در نبردى كه ميان او و سپاه مصرى انگليسى در ۱۸۸۸ م رخ داد ، كشته شد. جانشين بعدى او ، على ود حلو بود كه دومين جانشين وى به حساب مى‏آمد.
گفته شده : مهدى سودانى از حضور يافتن خود نزد پيامبر صلى اللَّه عليه و آله در حال بيدارى و گرفتن فرمان‏هايى از ايشان ، ياد كرده است و همين طور از رسيدن به خدمت خضر نبى عليه السلام و برخى از مشايخ درگذشته و نيز عزرائيل . مهم‏ترين حكمى كه ادّعا شده از پيامبر صلى اللَّه عليه و آله فرا گرفته ، همين است كه اگر كسى مهدويت او را نپذيرد ، كافر شده است. متن يكى از نامه‏هايى كه وى براى قبايل فرستاده، چنان و چندان ادّعاى مهدويت و نشانه‏هاى آن را بيان مى‏كند كه جاى هيچ نوع ترديدى را در ادّعاى مهدويت توسّط وى رايج آن را باقى نمى‏گذارد.^۴
سلطان مصر، اين قبيل مطالب او را براى علماى الأزهر فرستاد تا در باره وى حكم كنند. آنان نيز به صراحت ، مهدويت او را رد كردند. يك اشكال وارد شده بر او ، اين بود كه مهدى نبايد در سودان قيام كند؛ بلكه در مكّه ظهور مى‏كند .^۵نكته مهم ، آن كه مهدى سودانى به هيچ روى به تشيّع متّهم نشده و باور مهدويت در او ، بيشتر متأثّر از تصوّف دانسته شده است. به هر روى، مهدويتى كه در سودانى ريشه داشت و بعد از نهضت او هم تأثير زيادى گذاشت، ريشه در تسنّن صوفيانه اين ديار دارد. در گذشته‏هاى دور نيز سودان و به طور كلّى شمال افريقا، محلّ ظهور افكار مهديانه بوده است.