تشبيه به عيساى مسيح، براى آن است كه وقتى مُرد، چگونه مهدى خواهد بود ؛ زيرا مهدى بايد باشد و دنيا را از عدل و داد پر كند؟! امّا وقتى مثل عيسى باشد، مى‏توان ادّعا كرد كه «اندوهگين مباشيد؛ زيرا همچنان كه عيسى مسيح رفت و دوباره خواهد آمد، من نيز باز خواهم گشت».^۱
در بيشتر اين موارد ، اين شبهه هست كه از تعابيرى چون مهدى و عيسى، نوعى برداشت ادبى شده باشد.

۲۵ . سيّد محمّد فلاح مشعشى (م ۸۶۶ ق)

يكى از بزرگ‏ترين جريان‏هاى مهدى‏گرايانه در ميان شيعه امامى كه البتّه تا حدود زيادى رنگ سنّى هم به خود گرفت، ظهور سيّد محمّد فلاح و ديگرى سيّد محمّد نوربخش (م ۸۷۰ق) است كه هر دو از شاگردان ابن فهد حلّى (م ۸۴۱ق) ، عالم برجسته شيعه و مؤلّف آثار فقهى و دعايى ، بودند. يكى از آنان ، بانى سلسله «مشعشعيّه» در خوزستان و جنوب عراق و ديگرى ، بانى نحله «نوربخشيّه» در ايران و هند شد. ادّعاى مهدويت در باره هر دو مطرح شده و اطّلاعات فراوانى نيز در منابع تاريخى به دست آمده است.
در باره زندگى‏نامه و آثار و آراى اين دو، كتاب‏ها و مقالات فراوانى نوشته شده است. آنچه در اين جا براى ما اهمّيت دارد، ادّعاهاى مهدويت است كه در باره آنها گهگاه ترديد شده، يا دست كم ، در مفهوم مهدى و انطباق آن با اصطلاح رسمى آن ، تفاسير متفاوتى ارائه شده، و يا طرح نيابت و باب مهدى، به خود مهدويت تأويل گرديده ، امّا به هر روى ، در حوزه مهدويت‏گرايى است.
سيّد محمّد فلاح ، شاگرد و پسرخوانده احمد بن فهد حلّى ، نظريّه باب و حجاب بودن خود نسبت به مهدى را مطرح كرد. وى كه از سادات موسوى بود، پس از ظهور و طىّ يك سلسله اقدامات نظامى و سياسى ، بر تمام خوزستان و هويزه و دزفول تسلّط يافت. روملو در دوره صفوى در باره او مى‏نويسد:
از جمله تلامذه شيخ احمد بن فهد بود كه وى مى‏گفت: من پيشرو امام محمّد مهدى - صلوات اللَّه و سلامه عليه و آله - هستم و امام در اين چند روز ، ظهور مى‏كند ... . شيخ احمد بن فهد ، كتابى در علوم غريبه جمع كرده بود و سيّد ، آن را به دست آورده بود. بنا بر اين، امور غريبه از وى به ظهور مى‏رسيد ، چون شمشير بر شكم نهادن و آن را خم كردن. بنا بر اين، اجلاف عرب ، مريد او شدند.^۲
او دعوت مهديانه خود را در واسط و عماره در حوالى سال ۸۴۰ ق آغاز كرد و گفت كه به زودى ، تمام دنيا را تصرّف خواهد كرد . از آن جايى كه وى شاگرد ابن فهد حلّى بود، استاد ، او را تكذيب نمود و حتّى فرمان به قتلش داد و اين خبر را به اطراف اعلام كرد. از قول برخى از احفاد او - كه بعدها در صدد تطهير جدّ خود برآمده‏اند - نقل شده كه آنها ادّعاى مهدويت او را انكار مى‏كردند و آنچه را در تاريخ غياثى آمده ، به دليل سنّى بودن او قابل قبول نمى‏دانستند.^۳ البتّه در باره سال ظهور

۲۳ . احمد بن ابراهيم (اوايل ق ۸ ق)

ابن تيميّه مى‏گويد:
در روزگارمان، تعدادى از مشايخ را مى‏شناسم كه زاهد و عابدند و هر كدام بر اين باورند كه مهدى هستند و بسا كه بارها كسانى آنان را مهدى خطاب كرده‏اند، در حالى كه اين شيطان است كه آنان را بدين نام مى‏خواند، هرچند آنان بر اين باورند كه خدا آنان را به اين عنوان مخاطب ساخته است. نام يكى از آنان ، احمد بن ابراهيم است. به او گفته مى‏شود: احمد و محمّد در واقع يك اسم است، و ابراهيم خليل هم كه جدّ رسول اللَّه صلى اللَّه عليه و آله بوده است. بنا بر اين ، نام پدر تو ابراهيم است و بدين ترتيب ، نام تو (احمد) ، نام او (رسول) و نام پدر تو (ابراهيم) ، نام پدر اوست!^۱
و بدين ترتيب ، مهدويت او ثابت گرديده است .

۲۴ . فضل اللَّه حروفى (م ۷۹۶ ق)

فضل اللَّه حروفى در اصل، از مردمان استرآباد بود و سال‏ها در اصفهان زيست . او از آن جا به مكّه رفت و باز گشت و در سال ۷۷۸ ق، در اين شهر ادّعاى مهدويت كرد.
اثبات مهدى بودن وى با خواب و اين كه اين ادّعا در خواب ، مورد تأييد على عليه السلام هم قرار گرفته، در «نوم‏نامه» وى آمده است:
در اوايل جمادى الاُولى سنه ست و ثمانين و سبعمائه ديدم در ذى حجّه كه جامه من سپيد و پاك، به غايت شسته بودند و بينداخته و من دانستم كه جامه من است و مى‏دانستم كه جامه مهدى است ، يعنى مى‏دانستم كه منم.^۲
اين باور در باره وى، پس از مرگ او، در ميان يارانش شكل‏هاى افراطى‏ترى به خود گرفت. ادّعاى عيسى بودن فضل و اين كه «جز عيسى ، مهدى ديگرى نيست» از باورهايى است كه در ميان حروفيان نسبت به فضل اللَّه مطرح شد ؛ امّا به هر حال، نام مهدى براى وى ماند و حروفيان از شيعيان انتقاد كردند كه چرا مهدويت او را انكار مى‏كنند ، با اين ادّعا كه: