اللَّه مهدى و ابن تومرت، دولت‏هاى بزرگى را بنياد نهاده‏اند. در اين باره ، حديثى نقل شده و بر اساس آن گفته شده است كه پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله وعده ظهور اين مهدى را از مغرب داده است.
عبيد اللَّه مهدى ، بنيان‏گذار دولت فاطمى، در سال ۲۹۶ ق توانست بخشى از مغرب را در شمال افريقا تصرّف كند . دولتِ ياد شده ، طىّ سه نسل از خلفاى فاطمى، بر بخش بزرگى از جهان اسلام تسلّط يافت و به عنوان مهم‏ترين رقيب عبّاسيان در آمد.
آنچه در عمل رخ داد ، اين بود كه اسماعيليان از زمان محمّد بن اسماعيل بن جعفر صادق به صورت پنهانى ، فعّاليت خويش را در عراق ، يمن و مغرب آغاز كردند. از نظر آنان ، پس از محمّد مكتوم، امامت به جعفر صدق (/ مصدق) و سپس به فرزندش محمّد حبيب و پس از او به عبيد اللَّه مهدى (نخستين خليفه فاطمى در مغرب) رسيده است.^۱
اعتقاد اسماعيليان به نسلى از امامان مستور كه به عبيد اللَّه مهدى ختم شد، چندان بوده كه در وقت ظهور، آنان به سادگى توانستند دولت بزرگى را تشكيل دهند.
ابن خلدون مى‏گويد: شيعيان اين جماعت، در يمن تا حجاز و بحرين و خراسان و كوفه و بصره و طالقان پراكنده بودند؛ امّا محمّد حبيب در شهر سلميّه از منطقه حمص بود . عادت ايشان بر اين بود كه به «الرضا من آل محمّد» دعوت مى‏كردند. اين شيعيان، به زيارت قبر حسين عليه السلام رفته ، از آن جا به سلميّه مى‏رفتند تا امامان از نسل اسماعيل را زيارت كنند.
در يمن نيز شيعيان آنان وجود داشتند كه از آن جمله قوم بنى موسى بودند كه يكى از مردان آنان ، محمّد بن فضل از اهالى جند (از يمن) بود. اين شخص به زيارت محمّد حبيب آمد و رستم بن حسين بن حوشب ، وى را در بازگشت به

ادّعاى مهدويت در اندلس پيش از ظهور عبيد اللَّه فاطمى وجود دارد.

در دوره خلافت عبد اللَّه بن محمّد بن عبد الرحمان اموى - كه ۲۵ سال طول كشيد - ، اندلس ، آشوب‏ها و فتنه‏هاى زيادى به خود ديد. در اين مدّت، همّت دولت اموى ، صرف سركوبى شورش‏هاى داخلى مى‏شد و اين ، ضعف و فتورى اساسى در دولت و سرزمين اندلس ايجاد كرد. در سال ۲۸۰ ق ، الفونسوى سوم پادشاه ليون (جليقيّه) توانست شهر سموره را از دست مسلمانان خارج كند و از آن پس ، از اين شهر به عنوان پايگاهى عليه مسلمانان - كه بربر بودند - ، استفاده كرد. به نوشته عنان،
چون فتنه شدّت گرفت و بر ساير نواحى گسترش يافت، در طليطله و طلبيره، احمد بن معاويه ، معروف به ابن القط ظهور كرد. احمد بن معاويه ، از اعقاب هشام بن عبد الرحمان بود. او در ميان بربرها به دعوت پرداخت و خود را مهدى خواند. احمد ، مردى دانا ، شعبده‏گر ، تيزهوش و با عزم و اراده بود. جماعت كثيرى از بربرها گرد او را گرفتند و او اعلام جهاد كرد و براى گشودن سموره لشكر در حركت آورد .
در نبردى كه ميان آنها صورت گرفت، ابتدا مسيحيان شكست خوردند؛ امّا با جدا شدن شمارى از ياران وى، در نبرد بعدى در سال ۲۸۸ ق، به رغم پايدارى او، وى كشته شد .^۱
به طور قطع، حركت وى، همان طور كه شوقى ضيف يادآور شده، صبغه شيعى نداشته‏^۲ و نشانگر آن است كه باور مهدويت و ادّعاى آن، در عمق تسنّن اموى هم ريشه داشته است.

۱۱ . عبيد اللَّه مهدى (۲۹۶ ق)

اين ادّعا كه مهدى از مغرب اقصى ظهور خواهد كرد نه مكّه، حكايت از آن دارد كه در اين ديار، بارها و بارها كسانى به نام مهدى خروج كرده و برخى از آنان مانند عبيد