به تدريج از ميان رفت.^۱
پس از شهادت امام هادى عليه السلام گروهى به امامت فرزندش محمّد - كه پيش از آن در كودكى در گذشته بود - ، معتقد شدند و او را زنده دانستند،^۲ چنان كه پس از شهادت امام حسن عسكرى عليه السلام ، يكى از گروه‏هايى كه در ميان شيعه ظاهر شدند ، او را «حىّ لا يموت (زنده‏اى كه نمى‏ميرد)» دانستند كه غيبت كرده و «قائم» خواهد بود. آنان تفسيرهاى متفاوتى از اين موضوع داشتند.^۳ به گفته نوبختى، از ميان سيزده انشعابى كه پس از شهادت امام عسكرى عليه السلام در ميان شيعيان پديد آمد، گروه دوازدهم ، همان اماميّه هستند كه بر اساس نصوص قطعى شيعى ، امامت و مهدويت را در فرزند امام عسكرى عليه السلام باقى مى‏دانند.^۴ گروه‏ها و انشعاب‏هاى ديگر ، معمولاً فرقه‏هاى كوچك و غير قابل اعتنايى بودند كه هيچ گاه نمود بيرونى يا علمى پيدا نكرده‏اند.

۸ . جنبش سفيانى - مهدوى (۱۹۵ ق)

جنبش سفيانى ، از يك سو به دليل وجود ادّعاى مهدويت، مهدى‏گرايانه است و از سوى ديگر ، به دليل طرح مسئله سفيانى، نقشى مهم در مسائل روايى و جارى در ادبيّات مهدويت دارد. مفهوم سفيانى در كنار الفاظ : مهدى، عيسى و قحطانى، يكى از مفاهيم نسبتاً كليدى در اين مبحث است. گفته شده : جنبش سفيانى مربوط به على بن عبد اللَّه بن خالد بن يزيد بن معاويه بوده است كه به ابو العميطر سفيانى شهرت داشت. مادر وى نفيسه دختر عبيد اللَّه بن عبّاس بن على بن ابى طالب دانسته شده و او اظهار مى‏كرده كه من از دو شيخ صفّين يعنى على و معاويه هستم. وى در سال ۱۹۵ ق ، با ادّعاى آن كه مهدى منتظر است، مردم را به خلافت خود دعوت

بسيارى از كسانى كه به دنبال امامت اسماعيل رفته بودند، مدّعى امامت فرزندش محمّد شدند و اين بار هم، مهدويت او را مطرح كردند.^۱ به نوشته نوبختى ، گروهى در باره محمّد بن اسماعيل گفته‏اند كه : محمّد بن اسماعيل زنده است و نمرده و در سرزمين روم است ، و همو قائم مهدى است . معناى «قائم» نزد آنان نيز اين بود كه او با رسالت و شريعت جديدى مبعوث مى‏شود و با آن ، شريعت محمّد صلى اللَّه عليه و آله منسوخ مى‏گردد .^۲
اين ماجرا در اسماعيليّه ادامه يافت ، تا آن كه مهدىِ مهمّ آنان ، عبيد اللَّه ، در سال‏هاى پايانى قرن سوم ، دولت فاطمى را در شهرك مهديّه تأسيس كرد كه شرح اجمالى آن خواهد آمد .^۳
امّا در ميان اماميّه، شمارى از آنان، پس از شهادت امام كاظم عليه السلام در مورد او اظهار كردند : نمرده و زنده است و نمى‏ميرد تا اين كه فرمان‏رواى شرق و غرب زمين گردد و همه آن را از عدل پر كند ، همان گونه كه از ستم پر شده است و همو قائم مهدى است .^۴
آنان با استناد به برخى‏از احاديث پدر امام كاظم عليه السلام در باره مهدى ، اين اظهار نظر را مطرح كردند. اين گروه ، اظهارات شگفتى در اين باره داشتند كه نوبختى آنها را نقل كرده است.^۵داستان واقفيّه در درون شيعه، يك جريان جدّى بود كه