۶۰. احكام توقيع اسحاق بن يعقوب۱
يكى از توقيعاتى كه در ميان فقهاى متأخّر به دليل وجود چند حكم شرعى در آن ، بسى شهرت دارد ، توقيعى است كه شيخ صدوق و شيخ طوسى ، آن را هر يك به سند خود از جناب محمّد بن يعقوب كلينى ، صاحب كتاب الكافى ، نقل كردهاند و نوشتهاند كه وى ، آن را از اسحاق بن يعقوب ، روايت كرده و متن آن را پاسخهاى ولىّ عصر عليه السلام به پرسشهاى وى از طريق نايب دوم ، جناب محمّد بن عثمان عَمرى ، شمرده و گفته است امام عليه السلام آن را با خطّ خود نوشته است .۲
از سوى ديگر ، طَبرِسى نيز آن را بدون نام بردن از شيخ صدوق يا شيخ طوسى ، از كلينى ، از اسحاق نقل كرده است ۳ و پيداست مأخذ وى ، همين دو منبع بوده است . اگر به سند شيخ صدوق به كلينى نيز نتوان اعتماد كامل كرد ، امّا هيچ ترديدى در باره درستى و حتّى عالى بودن سند شيخ طوسى به كلينى نيست .۴بنا بر اين ، اگر برخى مانند سيّد على طباطبايى ، سند توقيع را با اين تعبير كه «چند نفر راوى ناشناخته» در آن است ، ضعيف شمردهاند ،۵پيداست به نقل شيخ صدوق ، نظر داشتهاند كه شيخ حرّ عاملى ، تنها آن را آورده است۶ و نقل شيخ طوسى را كه در كتابى غير فقهى آورده و تنها يك نفر ناشناخته دارد ، نديدهاند .
به هر حال ، هيچ ترديدى در اعتبار كامل سند توقيع تا اسحاق بن يعقوب نيست .
1.توقيع اسحاق بن يعقوب ، گرچه در فصلى ديگر آمده (ر . ك : ج ۵ ص ۶ (بخش پنجم / فصل چهارم / پاسخ پرسشهاى اسحاق بن يعقوب)) امّا به دليل داشتن چند فراز مهمّ فقهى ، در تكميل اين بررسى ، شايسته توجّه است.
2.كمال الدين: ج ۲ ص ۴۸۳ ، الغيبة ، طوسى: ص ۲۹۰.
3.الاحتجاج: ج ۲ ص ۴۶۹.
4.علوّ سند ، به دليل اين است كه شيخ طوسى ، توقيع را از چند طريق مورد وثوق ، از كلينى نقل مىكند. وى مىنويسد: «أخبرنى جماعة عن جعفر بن محمّد بن قولويه و أبى غالب الزُّرارى و غيرهما عن محمّد بن يعقوب الكلينى ، عن إسحاق بن يعقوب».
5.رياض المسائل: ج ۵ ص ۲۷۵.
6.وسائل الشيعة: ج ۲۷ ص ۱۴۰.