315
دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد چهارم

۶۰. احكام توقيع اسحاق بن يعقوب‏۱

يكى از توقيعاتى كه در ميان فقهاى متأخّر به دليل وجود چند حكم شرعى در آن ، بسى شهرت دارد ، توقيعى است كه شيخ صدوق و شيخ طوسى ، آن را هر يك به سند خود از جناب محمّد بن يعقوب كلينى ، صاحب كتاب الكافى ، نقل كرده‏اند و نوشته‏اند كه وى ، آن را از اسحاق بن يعقوب ، روايت كرده و متن آن را پاسخ‏هاى ولىّ عصر عليه السلام به پرسش‏هاى وى از طريق نايب دوم ، جناب محمّد بن عثمان عَمرى ، شمرده و گفته است امام عليه السلام آن را با خطّ خود نوشته است .۲
از سوى ديگر ، طَبرِسى نيز آن را بدون نام بردن از شيخ صدوق يا شيخ طوسى ، از كلينى ، از اسحاق نقل كرده است ۳ و پيداست مأخذ وى ، همين دو منبع بوده است . اگر به سند شيخ صدوق به كلينى نيز نتوان اعتماد كامل كرد ، امّا هيچ ترديدى در باره درستى و حتّى عالى بودن سند شيخ طوسى به كلينى نيست .۴بنا بر اين ، اگر برخى مانند سيّد على طباطبايى ، سند توقيع را با اين تعبير كه «چند نفر راوى ناشناخته» در آن است ، ضعيف شمرده‏اند ،۵پيداست به نقل شيخ صدوق ، نظر داشته‏اند كه شيخ حرّ عاملى ، تنها آن را آورده است‏۶ و نقل شيخ طوسى را كه در كتابى غير فقهى آورده و تنها يك نفر ناشناخته دارد ، نديده‏اند .
به هر حال ، هيچ ترديدى در اعتبار كامل سند توقيع تا اسحاق بن يعقوب نيست .

1.توقيع اسحاق بن يعقوب ، گرچه در فصلى ديگر آمده (ر . ك : ج ۵ ص ۶ (بخش پنجم / فصل چهارم / پاسخ پرسش‏هاى اسحاق بن يعقوب)) امّا به دليل داشتن چند فراز مهمّ فقهى ، در تكميل اين بررسى ، شايسته توجّه است.

2.كمال الدين: ج ۲ ص ۴۸۳ ، الغيبة ، طوسى: ص ۲۹۰.

3.الاحتجاج: ج ۲ ص ۴۶۹.

4.علوّ سند ، به دليل اين است كه شيخ طوسى ، توقيع را از چند طريق مورد وثوق ، از كلينى نقل مى‏كند. وى مى‏نويسد: «أخبرنى جماعة عن جعفر بن محمّد بن قولويه و أبى غالب الزُّرارى و غيرهما عن محمّد بن يعقوب الكلينى ، عن إسحاق بن يعقوب».

5.رياض المسائل: ج ۵ ص ۲۷۵.

6.وسائل الشيعة: ج ۲۷ ص ۱۴۰.


دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد چهارم
314

۵۹ . وقت وداع با ماه رمضان (ح ۶۹۵/۶)

در وداع با ماه رمضان و به جا آوردن آداب آن - كه عمده ، دعاهاى آن است - ، يك پرسش اين است كه : زمان آن ، آخرين شب ماه است ، يا پايان روز آخر ماه كه هلال شوّال ديده مى‏شود؟ اين مسئله‏اى است كه حميرى آن را مورد اختلاف شمرده و سبب پرسش وى شده است . پرسش ديگر ، اين است كه : اگر كسى احتمال مى‏دهد ماه ، سى روز كامل نباشد ، آيا مى‏تواند ۲۹ روز را ملاك قرار دهد؟ اين پرسشى است كه حِميَرى آن را نپرسيده ؛ امّا امام عليه السلام بِدان نيز پاسخ داده و فرموده است كه اگر شخص ، نگران ناقص بودن ماه و از دست دادن وداع با آن است ، در هر دو شب ، وداع مى‏كند .
استحباب وداع با ماه رمضان در آخرين شب - كه در اين توقيع شريف به آن اشاره شده - و نيز وداع در آخرين جمعه - كه در حديثى ديگر به نقل از پيامبر صلى اللَّه عليه و آله آمده و شيخ حرّ عاملى هر دو را در بابى ويژه نقل كرده - ،۱ نوعاً در كتاب‏هاى فقه استدلالى نيامده و طبعاً اين توقيع نيز مطرح نشده است و تنها در منابع حديثى در بخش دعا و آداب ماه رمضان ، ذكر شده است .۲ به هر حال ، جناب ابن طاووس به اين توقيع در كتاب الإقبال ، استناد كرده است‏۳ و شيخ هادى كاشف الغطا به مفاد آن ، فتوا داده است .۴

1.وسائل الشيعة: ج ۱۰ ص ۳۶۴ - ۳۶۵.

2.از جمله ، ر.ك: تهذيب الأحكام: ج ۳ ص ۱۲۲ - ۱۲۷ ، مصباح المتهجّد: ج ۲ ص ۶۳۶ - ۶۴۸ ، البلد الأمين: ص ۲۳۲ ، المصباح ، كفعمى: ص ۶۳۴.

3.الإقبال: ج ۱ ص ۴۲۱.

4.هدى المتّقين: ص ۶۶.

  • نام منبع :
    دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد چهارم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری‌شهری، با همکاری محمّد کاظم طباطبایی و جمعی از پژوهشگران، ترجمه: عبدالهادی مسعودی
    تعداد جلد :
    10
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 8103
صفحه از 447
پرینت  ارسال به