301
دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد چهارم

سيّد احمد خوانسارى ، دستور امام عليه السلام در توقيع را حمل بر افضل بودن كرده‏اند .۱

۵۰ . حكم مال شبهه‏ناك (ح ۶۹۱/۱۵)

حكم استفاده از اموال حقوق‏بگيران از حكومت‏هاى جور ، پرسشى مورد ابتلا بوده است كه هم در احاديث متعدّد آمده است و هم فقها از گذشته به تفصيل ، به آن پرداخته‏اند ، از جمله با عنوان حكمِ گرفتن جوايز و هداياى سلاطين و حاكمان جور .
شيخ حرّ عاملى كه بابى را به اين موضوع اختصاص داده ، اين توقيع را نيز در پايان آن آورده است . وى نخستين حديث را حديث معتبر «ابو ولّاد» قرار داده كه وقتى از امام صادق عليه السلام در باره ميزبانى و هداياى كارگزاران سلطان جور - كه تنها محلّ درآمد آنان ، همان دست‏مزد همكارى با حكومت است - پرسيد ، امام عليه السلام به او فرمود : «بخور و از او بگير . خوشى‏اش براى توست و بارش بر عهده او» . ۲
امّا اين توقيع كه در باره متولّى وقفى است كه در استفاده ناحق از مال موقوفى ، فردى بى‏پروا است ، استفاده از مال وى را در فرضى مُجاز دانسته كه شخص ، اموال ديگرى غير از مال موقوفه نيز داشته باشد ، وگر نه استفاده جايز نيست ، در حالى كه فقها در استفاده از اموال ديگران ، مانند : شركت در مهمانى و يا گرفتن جوايز و هدايا ، سه فرض را مطرح كرده ، تنها در صورت علم به حرمت عين مال مورد استفاده ، از آن منع مى‏كنند و اگر صرفِ شك و شبهه باشد ، دستِ بالا آن را مانند اموال حاكمان ظالم ، مكروه شمرده‏اند ، بدون اين كه فرقى ميان اين بگذارند كه بدانيم آن شخص ، مال حلال نيز دارد يا نه ، و همين را كه علم به حُرمتِ مال مورد استفاده نباشد ، در جواز ، كافى دانسته‏اند .۳ اين است كه فقهاى چندى ، ظاهر اين‏

1.مستمسك العروة الوثقى: ج ۱۱ ص ۲۶۲ ، جامع المدارك: ج ۲ ص ۳۶۲.

2.ر.ك: وسائل الشيعة: ج ۱۷ ص ۲۱۳ - ۲۱۷.

3.ر.ك: مفتاح الكرامة: ج ۱۲ ص ۳۸۳ - ۳۸۴.


دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد چهارم
300

در كتاب النهاية را عدم جواز احرام از «ذات عِرق» جز به دليل تقيّه يا بيمارى دانسته و احتمال داده به دليل جمع ميان همين احاديث باشد .۱
امّا اكثر قاطعِ فقهاى اهل سنّت ، ميقات عراقى‏ها را تنها «ذات عِرق» دانسته‏اند .۲پرسش در اين توقيع نيز ناظر به همين نظر اهل سنّت و عملِ آنان است و پاسخ امام عليه السلام كه بارها در سخن فقها به آن استناد شده ، در جمع ميان توسعه ميقات به مسلخ و درك فضيلت آن و رعايت تقيّه است و نشان مى‏دهد از اين نظر ، صرف پوشيدن لباس احرام ، مشكلى نداشته است و آنچه خلاف تقيّه بوده ، اظهار علنى «لبّيك‏گويى» بوده كه امام عليه السلام دستور مى‏دهد وقتى به ميقات آنان ، يعنى ذات عرق رسيد ، آن را آشكارا بگويد و اين حكمى مطابق قاعده و مورد پذيرش فقهاست ، چنان كه ابن ادريس در فرض تقيّه ، ذاتِ عِرق را «افضل» شمرده است .۳
وجود برخى احاديث كه ظاهر آنها محدود شدن اين ميقات به دو محلّ مسلخ و غمره است ، موجب شده بجز كسانى كه اشاره كرديم ، محدّث بحرانى را نيز به اين متمايل كند كه عقب انداختن احرام به «ذاتِ عِرق» تنها در صورت داشتن عذر ، مانند بيمارى و تقيّه ، جايز است . ايشان ، شاهد اين سخن را همين توقيع شمرده كه ظاهر آن ، جواز در فرض تقيّه است . ۴برخى ديگر مانند فاضل هندى و سيّد على طباطبايى نيز احتياط را در همين ديده‏اند .۵ فقهاى ديگرى كه احرام در هر سه جا را با احتياط گفته و در اصل جايز دانسته‏اند و توقيع را مانند برخى احاديث محدود كننده ديگر ، مانع نديده‏اند ، برخى مانند محقّق نراقى و شيخ حسن كاشف الغطا در تعارض ، رجحان را با احاديث ديگر دانسته‏اند۶ و برخى مانند سيّد محسن حكيم و

1.جواهر الكلام: ج ۱۸ ص ۱۰۶.

2.بداية المجتهد : ج ۱ ص ۳۲۴.

3.السرائر: ج ۱ ص ۵۲۸ .

4.الحدائق الناضرة: ج ۱۴ ص ۴۴۱.

5.كشف اللّثام: ج ۵ ص ۲۱۰ ، رياض المسائل: ج ۶ ص ۱۶۰.

6.مستند الشيعة: ج ۱۱ ص ۱۷۲ ، أنوار الفقاهة (كتاب الحجّ): ص ۸۵ .

  • نام منبع :
    دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد چهارم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری‌شهری، با همکاری محمّد کاظم طباطبایی و جمعی از پژوهشگران، ترجمه: عبدالهادی مسعودی
    تعداد جلد :
    10
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 8264
صفحه از 447
پرینت  ارسال به