279
دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد چهارم

حديث آن را نقل كرده و در آن تصريح شده كه امام عليه السلام روز جمعه هنگام بالا آمدن آفتاب ، مشغول خواندن اين نماز بوده ،۱ گويا و دستِ كم ، مؤيّد آن است .
در باره قنوت نماز جعفر عليه السلام ، اين توقيع بر خلاف احاديث ديگر ، قنوت دوم را پس از ركوع ، شمرده است و از اين رو ، برخى فقها تصريح كرده‏اند كه قائلى ندارد و به آن عمل نكرده‏اند ؛۲ امّا برخى آن را با حمل بر تخيير و رخصت تأخير ، با احاديث ديگر ، سازگار ساخته‏اند .۳

۳۴. اولويت در دادن صدقه (ح ۶۹۰/۲۵)

رجحان پرداخت زكات و صدقه به خويشان ، به استناد احاديث موجود ، مورد وفاق فقهاست و در آن ، ترديدى نيست ،۴چنان كه شيخ صدوق ، جمله «لا صَدَقَةَ و ذو رَحِمٍ مُحتاج ؛۵ با وجود ذو رَحِم نيازمند ، جايى براى صدقه دادن [به ديگرى ]نيست» را به صورت جزمى از الفاظ پيامبر صلى اللَّه عليه و آله شمرده است .
در سخن فقها براى رجحان ، ملاك‏هاى ديگرى مانند : همسايگى و برتر بودن در ديندارى و علم نيز به استناد احاديث ، آمده است .۶ در اين توقيع ، به رغم افضل بودن پرداخت صدقه به خويشانِ نيازمند ، پرسش اين بوده كه : با توجّه به قصد قبلى شخص بر پرداختن صدقه به يكى از شيعيان ، آيا مى‏تواند آن را به خويشاوند نيازمند پرداخت كند؟ پاسخ نخست و ترجيحى امام عليه السلام ، اين است كه به كسى از اين‏

1.ر.ك: جمال الاُسبوع: ص ۲۸۵.

2.الحدائق الناضرة: ج ۱۰ ص ۵۰۲ ، مستند الشيعة: ج ۶ ص ۳۷۴ ، موسوعة الإمام الخوئى: ج ۱۹ ص ۳۵۶ ، مهذّب الأحكام: ج ۹ ص ۱۱۶.

3.از جمله: وسائل الشيعة: ج ۸ ص ۵۶ ، كشف اللّثام: ج ۳ ص ۲۸۶ ، النجعة فى شرح اللّمعة: ج ۳ ص ۱۱۷.

4.از جمله ، ر.ك: شرائع الإسلام: ج ۱ ص ۱۶۱ ، مدارك الأحكام: ج ۵ ص ۳۵۶ ، جواهر الكلام: ج ۱۵ ص ۵۴۲.

5.كتاب من لا يحضره الفقيه: ج ۴ ص ۳۸۱ ح ۵۸۲۸ .

6.از جمله ، المعتبر: ج ۲ ص ۶۱۶ ، تذكرة الفقهاء: ج ۵ ص ۴۰۰ - ۴۰۱.


دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد چهارم
278

بهبهانى پس از نقل اين توقيع ، خاطرنشان ساخته كه بناى فقها بر همين است .۱آنچه از عبارت علّامه حلّى پيداست ، اصل فضيلت برگزارى آن در جمعه است ، نه اوايل روز . نقل سيّد جواد عاملى از بهبهانى نيز همراهى فقهى با اصل فضيلت روز جمعه را نشان مى‏دهد ،۲ در حالى كه ملاحظه خود سخن ايشان ، نشان از همراهى فقها با فضيلت اوايل روز جمعه - كه در توقيع آمده - ، دارد ؛ زيرا وى پس از شرح و تأكيد بر اين كه نماز جعفر عليه السلام وقت خاصّى ندارد ، به اين توقيع و نيز عمل امام كاظم عليه السلام اشاره مى‏كند و سپس خاطرنشان مى‏سازد كه بناى فقها بر همين است .

فاضل هندى نيز گفته است در باره دليل سخن علّامه حلّى ، تنها به همين توقيع شريف ، دست يافته است .۳ شيخ محمّدحسن نجفى نيز احتمال داده كه دليل گفته علّامه ، همين باشد ؛۴ ولى ملاحظه سخن شيخ طوسى در مصباح المتهجّد به روشنى نشان از استحباب نماز جعفر عليه السلام در روز جمعه دارد ؛ زيرا وى آن را در رديف نمازهايى آورده كه گزاردن آن در روز جمعه ، مستحب بوده ، به آن «ترغيب» شده است و اين سخن ، به روشنى گوياى وجود حديث يا احاديثى در ترغيب به گزاردن آن در اين روز است .۵
اشاره كرديم كه افزون بر اين توقيع - كه در حكم ياد شده و نيز اوقات مكروه نافله ، مورد استناد برخى فقها قرار گرفته - ، ۶ عمل امام كاظم عليه السلام نيز كه ابن طاووس‏

1.مصابيح الظلام: ج ۴ ص ۴۱.

2.مفتاح الكرامة : ج ۹ ص ۲۳۸.

3.كشف اللّثام: ج ۴ ص ۴۰۷.

4.جواهر الكلام: ج ۱۲ ص ۲۰۶.

5.در تحقيق چاپ جديد مفتاح الكرامة آمده است كه به رغم اين كه سيّد جواد عاملى و فاضل هندى ، افضل بودن برگزارى نماز جعفر عليه السلام در روز جمعه را به مصباح المتهجّد نسبت داده‏اند ، امّا يافت نشده و اين ، نشان از اختلاف نسخه‏هاى كتاب دانسته شده است ، در حالى كه گويا به عنوان كلّى و اصلى بخشى كه شيخ طوسى ، نماز جعفر عليه السلام را ذيل آن آورده ، يعنى «نمازهاى مستحبّى روز جمعه» توجّه نشده است! عنوان ، اين است: «الصلوات المستحبّ فعلها فى هذا اليوم المرغب فيها» (مصباح المتهجّد : ج ۱ ص ۲۹۰).

6.از جمله: رسائل ، فيض كاشانى: ج ۲ رساله ۲ ص ۴۰؛ كشف اللّثام: ج ۴ ص ۴۰۷ و ج ۳ ص ۹۲ ، الحدائق الناضرة: ج ۱۰ ص ۵۰۱ و ۵۰۸ ، مفتاح الكرامة: ج ۵ ص ۱۷۷ ، مفتاح الكرامة (چاپ قديم): ج ۲ ص ۵۱ ، مستند الشيعة: ج ۶ ص ۳۷۵.

  • نام منبع :
    دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد چهارم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری‌شهری، با همکاری محمّد کاظم طباطبایی و جمعی از پژوهشگران، ترجمه: عبدالهادی مسعودی
    تعداد جلد :
    10
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 8505
صفحه از 447
پرینت  ارسال به