شهادت امام باقر عليه السلام مى‏داند و مى‏گويد كه پس از آن ، شيعيان دو گروه شدند: يك دسته به مهدويت محمّد بن عبد اللَّه معتقد شدند و پس از كشته شدن او گفتند : او زنده است و نمرده و در كوهى به نام «العلميّه» - در راه مكّه - زندگى مى‏كند.^۱
به لحاظ تاريخى ، اين ادّعاى مهدويت در باره نفس زكيّه را مى‏توان يكى از نخستين ادّعاهاى مفصّل در يك گستره وسيع در زمينه مهدويت دانست كه يك علوى براى گرفتن رهبرى ، از اين طريق وارد شده و خود و خانواده‏اش با اين ادّعا وارد ميدان مبارزه شده‏اند. منابع ، تأكيد دارند كه امام صادق عليه السلام از مخالفان قيام وى و بر اين اعتقاد بوده كه وى هيچ گاه به حكومت نخواهد رسيد.^۲ عمرو بن عبيد از رهبران معتزله هم مخالف مهدى بودن وى بود و مى‏گفت : چه طور مهدى است ، در حالى كه كشته مى‏شود؟!^۳

۶ . محمّد المهدى (مهدى عبّاسى) (م ۱۶۹ ق)

انتخاب نام محمّد و لقب مهدى (محمّد المهدى) براى سومين خليفه عبّاسى از سوى پدرش منصور، بدون دليل نبوده است . نوشته‏اند كه منصور عبّاسى در برابر آنچه از محمّد بن عبد اللَّه (نفس زكيّه) نقل مى‏شد كه گفته است مهدى است، گفت: «كذب عدوّ اللَّه، بل هو ابنى؛^۴ دشمن خدا دروغ مى‏گويد . مهدى فرزند من است» در منابع ، تلاش منصور براى جعل حديث در باره مهدويت فرزندش ، با تحميق مردم عادى ، ديده مى‏شود.
در نقلى آمده است كه منصور عبّاسى ، اموال بسيارى از عراقى‏ها را گرفت و با اين كار ، موجب فقر آنان شد ؛ ولى بر آن اموال ، مهر زد و در وقت مرگ ، به

روى مهدويت عبّاسيان ، تأكيد شده است.^۱

۵ . محمّد بن عبد اللَّه بن حسن (نفس زكيّه) (م ۱۴۵ ق)

از حوالى سال ۱۲۰ ق به بعد، بويژه زمانى كه زيد بن على ، مقدّمات قيام خود را فراهم كرد، توجّه به سمت علويان بيشتر شد. پس از شكست و كشته شدن وى، با شدّت گرفتن جريان‏هاى شورشى عليه امويان، فضاى اخبار و آثار در باره مهدويت ، رو به فزونى گذاشت.

شايد بتوان گفت : در اين دوره، هيچ شخصى به اندازه محمّد بن عبد اللَّه بن حسن بن حسن (نفس زكيّه) ، شهرت به «مهدى» نداشت و نيافت. عمر بن شبّه ، از منابع خود نقل كرده است كه در ميان عامّه مردم ، محمّد بن عبد اللَّه را مهدى مى‏ناميدند، به طورى كه به او «محمّد بن عبد اللَّه المهدى» گفته مى‏شد.^۲
روايت اصفهانى ، حكايت از آن دارد كه عبد اللَّه بن حسن بن حسن در ابواء ، در اجتماع شمارى از بنى هاشم ، پسرش را مهدى خواند و ديگران هم پذيرفتند و با او بيعت كردند.^۳ اندكى بعد ، عبّاسيان ، قدرت را به دست گرفتند و محمّد و برادرش ابراهيم همراه خانواده و شمارى از حاميان ، برابر آنان ايستادند كه همگى يا كشته شدند (محمّد در ۱۴۵ ق و ابراهيم در ۱۴۶ ق) يا در زندان‏ها مردند. اشارات به مهدويت محمّد در اخبار شيعى كوفه در اين سال‏ها متعدّد است.^۴چندين شاعر نيز در همان روزگار ، او را مهدى خواندند.^۵
نوبختى در فرق الشيعة، باور به مهدى بودن محمّد بن عبد اللَّه را مربوط به پس از