۱ / ۱۲
وكالت محمّد بن جعفر عربى
۶۸۰.الغيبة، طوسى : در روزگار سفيران ستوده ، مردانى معتمد بودند كه توقيعات از سوى منصوب شدگان به سفارت ، به آنها مىرسيد ، مانند ابو الحسين محمّد بن جعفر اسدى۱ - كه خدا او را رحمت كند - .
ابو الحسين بن ابى جيّد قمى ، از محمّد بن حسن بن وليد ، از محمّد بن يحيى عطّار ، از محمّد بن احمد بن يحيى ، از صالح بن ابى صالح۲ نقل مىكند كه : يكى از مردم در سال دويست و نود از من خواست كه چيزى را تحويل بگيرم ؛ امّا خوددارى كردم و طى نامهاى نظر [امام عليه السلام ] را جويا شدم . پاسخ آمد : «محمّد بن جعفر عربى ، در رى است . بايد به او داده شود ، كه او از افراد مورد اعتماد ماست» . ۳
1.ابو حسين محمّد بن جعفر بن محمّد اسدى رازى (م ۳۱۲ ق): به او محمّد بن ابى عبد اللَّه نيز مىگويند. اهل كوفه بود ؛ امّا در رى سكونت داشت. ثقه بود و حديث را درست نقل مىكرد ؛ امّا از ضعيفان نيز روايت داشت. يكى از ابواب به شمار مىرفت و رواياتى كه بر وكالتش دلالت دارند ، فراوان اند. تلّعكبرى ، كتاب او را روايت كرده است. شيخ طوسى در كتاب رجالش وى را در زمره كسانى شمرده كه از ائمّه عليهم السلام روايت نقل نكردهاند. وى از مشايخ كلينى است و شيخ صدوق در كتاب من لايحضره الفقيه او را در زمره مشايخ مورد اعتماد آورده است. البتّه در اعتقاد و مذهب او بحث است (ر. ك: ج ۳ ص ۲۱۶ و ۲۶۳ و ۲۶۶ (فصل يكم : نهاد وكالت در عصر امامان اهل بيت) و ج ۴ ص ۱۸۱ ح ۶۸۳ - ۶۸۵ و ص ۳۷۵ ح ۷۲۴ و ج ۵ ص ۹۲ ح ۸۱۰ و ... ، رجال النجاشى: ج ۲ ص ۲۸۴ ش ۱۰۲۱ ، رجال الطوسى: ص ۴۳۹ ش ۶۲۷۸ ، معجم رجال الحديث: ج ۱۶ ص ۱۷۶ ش ۱۰۴۱۱).
2.صالح بن ابو صالح : وحيد در تعليقهاش بر منهج در شرح حال «محمّد بن جعفر اسدى» اشاره دارد كه وى وكيل بوده است و از مستثنيات ابن وليد نيست (كه اين بر اعتماد ابن وليد بر او دلالت دارد) . شايد وى صالح بن محمّد جليل باشد (ر. ك : تعليقة على منهج المقال: ص ۲۰۳).
آية اللَّه خويى مىگويد : «اين روايت بر وكالت صالح بن ابو صالح دلالت نمىكند ؛ بلكه ممكن است بر عدم وكالت ، دلالت داشته باشد ، و وكالت ، بر وثاقت دلالت ندارد و چون خود ، راوى حديث است ، استدلال به وثاقت به اين حديث ممكن نيست» (معجم رجال الحديث: ج ۱۰ ص ۶۲ ش ۵۸۰۵).
3.الغيبة ، طوسى : ص ۴۱۵ ح ۳۹۱ ، بحار الأنوار : ج ۵۱ ص ۳۶۲ ح ۱۰.