مصاديق «همج رعاع» در كلام امام على عليه السلام است ، و تا بيمارىِ تقليد در باورها^۱به طور كامل و ريشه‏اى درمان نشود ، جامعه بشر ، روى خوش‏بختى را نخواهد ديد .

۳ / ۲ . فساد سياسى و اجتماعى‏

بى‏اعتنايى به ارزش‏هاى دينى ، فراگير شدن فساد اجتماعى و بويژه اختناق سياسى ، عوامل مهمّى براى جذب توده‏ها و متمايل كردن مردم به مدّعيان اند ؛ زيرا يكى از مؤلّفه‏هاى اصلى مهدويت ، احياى ارزش‏هاى دينى و در رأس آنها عدالت اجتماعى است . از اين رو ، رواجِ ظلم و فساد و بى‏اعتنايى به ارزش‏هاى اسلامى ، زمينه‏ساز پذيرش دعوت مدّعيان مهدويت و پيدايش كسانى هستند كه جنبش خود را تحت عنوان مهدويت براى احياى ارزش‏هاى دينى و عدالت اجتماعى توجيه مى‏كنند .

۳ / ۳ . مشكلات اقتصادى‏

مشكلات اقتصادى ، بستر مناسبى براى خيزش‏هاى اجتماعى اند . به همين جهت ، جنبش‏هاى مردمى ، عموماً در جوامع فقير شكل مى‏گيرند ، و از آن جا كه فقر اقتصادى ، زمينه‏ساز فقر فرهنگى و فساد اجتماعى است ، مى‏توان گفت كه اصلى‏ترين بستر پيدايش مدّعيان مهدويت ، و پذيرش مردمان مشكلات اقتصادى اند .

۳ / ۴ . استناد به شمارى از احاديث‏

استناد به شمارى از احاديث ، زمينه‏ساز پذيرش ادّعاى مدّعيان دروغين مهدويت است . اين احاديث ، بدون ارزيابى و جداسازى صحيح و سقيمشان ، در منابع حديثى ، نقل شده‏اند ، بويژه احاديثى كه در باره نشانه‏هاى ظهورند و چه بسا

بانگى كه با هر بادى مى‏چرخند . اينان از روشنىِ دانش، پرتوى بر نگرفته‏اند و به پايه‏اى استوار پناه نبرده‏اند.
امام عليه السلام در اين سخن ، مردم را به سه گروه تقسيم مى‏نمايد :
اوّل . كسانى كه حقيقت را شناخته‏اند و عقيده و رفتار فردى و اجتماعى آنها بر معيارهاى درست و مطابق با واقع استوار است . امام عليه السلام از آنان با عنوان «عالم ربّانى» ياد كرده است .
دوم . كسانى كه در راه دست يافتن به معرفت حقيقى و راه رستگارى هستند . امام عليه السلام آنان را «دانشجو در راه رستگارى» ناميده است .

سوم . كسانى كه نه حقيقت را شناخته‏اند و نه در راه شناسايى آن اند . امام عليه السلام آنان را «هَمَج رِعاع» شمرده است . هَمَج ، همان پشه‏هايى هستند كه بر صورت گوسفند يا درازگوش مى‏نشينند و برخى آن را مگس معنا كرده‏اند^۱ و كلمه رِعاع ، به معناى بى‏شعور است .^۲
در اين سخن ، كسانى كه نه مى‏دانند و نه در جستجوى دانش اند ، به پشه‏هاى بى‏شعور و سرگردانى تشبيه شده‏اند كه به دنبال نادانى بزرگ‏تر از خود هستند ؛ بى‏شعورهايى كه با هر بادى ، اين سو و آن سو مى‏شوند و دعوت هر مدّعى را مى‏پذيرند ، بدون آن كه بدانند دعوت او حق است يا باطل .
سؤال ، اين است : چرا عدّه‏اى از مردم ، كه اندك هم نيستند، به چنين سرنوشتى مبتلا مى‏شوند؟ امام عليه السلام در اين حديث ، خود به اين پرسش نيز پاسخ داده و فرموده كه علّت سقوط اين دسته ، آن است كه از نور علم بهره نمى‏گيرند و باورهاى خود را بر پايه‏هاى محكم علمى ، استوار نمى‏كنند .
با توجّه به آنچه اشاره شد ، پيروى كوركورانه از مدّعيان مهدويت ، تنها يكى از