(از بزرگان قم در اوايل غيبت صغرا) كه ابن بابويه آنها را در اختيار داشته۱ و نيز درخواست احمد بن اسحاق (از بزرگان قم در عصر امامان متأخّر شيعه) از امام عسكرى عليه السلام مبنى بر نگارش دستخطّى براى آشنايى وى با خطّ امام ،۲مىتوان نتيجه گرفت كه احتمال اوّل ، موجّهتر است و شيعه به سبب آشنايى با خطّ امام عسكرى عليه السلام ، از طريق شباهت خطّ توقيعهاى صادر شده از ناحيه با خطّ امام عسكرى عليه السلام ، به آنها اطمينان مىيافتند ، و حتّى نگارش آنها به وسيله يك منشى ثابت در هر دو دوره امامت امام عسكرى عليه السلام و امام عصر عليه السلام نيز از اعتبار آنها نمىكاهد .
گفتنى است كه دقّت در خطّ توقيعهاى صادر شده در دوران غيبت صغرا ادامه داشته و گزارش زير ، نشان دهنده اين امر است . عبد اللَّه بن جعفر حميرى مىگويد :
لَمّا مَضى أبو عَمرٍو - رَضِىَ اللَّهُ تَعالى عَنهُ - أتَتنَا الكُتُبُ بِالخَطِّ الَّذى كُنّا نُكاتِبُ بِهِ بِإقامَةِ أبى جَعفَرٍ رضى اللَّه عنه مَقامَهُ .۳
هنگامى كه ابو عمرو۴ - كه خداى متعال ، از او خشنود باد - در گذشت ، نامههايى در جانشينى ابو جعفر (محمّد بن عثمان عَمرى) به ما رسيد كه با همان خطّى بود كه قبلاً با آن مكاتبه مىكرديم .
افزون بر اين ، اگر وكيلان منحرف و بركنار شده به طمع دريافت اموال و يا ديگر اغراض دنيوى ، توقيعى را مىساختند و آن را به امام عليه السلام منسوب مىكردند و يا
1.ر . ك : كتاب من لا يحضره الفقيه : ج ۱ ص ۱۴۲ و ج ۲ ص ۱۵۴ و ج ۳ ص ۶۸ و ج ۴ ص ۲۰۳ .
2.الكافى : ج ۱ ص ۵۱۳ ح ۲۷ («احمد بن اسحاق گفت : دخلت على أبى محمّد عليه السلام فسألته أن يكتب لأنظر إلى خطّه فأعرفه إذا ورد ، فقال : نعم ؛ بر امام عسكرى عليه السلام وارد شدم و از ايشان خواستم كه بنويسى تا به خطّش نظر كنم تا چون نامه ايشان بر من وارد شد ، آن را بشناسم . فرمود : باشد!») .
3.ر. ك : ج ۳ ص ۳۳۸ ح ۶۱۷ .
4.ابو عمرو عثمان بن سعيد ، اوّلين نايب امام زمان عليه السلام است .