درآمد۱
واژه «توقيع» ، مصدر باب تفعيل و از ريشه «وقع» ، به معناى نشان نهادن بر يك نوشته است ، خواه به شكل امضا كردن ، يا اعلام رد و تأييد و خواه با نوشتن پاسخ در ميان ، حاشيه و يا پشت آن .۲
معناى اصطلاحى توقيع نيز به همين معنا و بيشتر در باره پاسخ يك شخصيت برتر (مانند : پيشواى دينى ، حاكم و نمايندگان ارشد آنها) به درخواستها ، نامهها و استفتائات به كار مىرود و به همين منظور ، خطّى با همين نام در گذشتههاى دور ، ابداع شده بود تا پاسخهاى حكومتى را با آن خط بنگارند .۳
در فرهنگ شيعى ، واژه «توقيع» بر مكاتبهها ، منشورها و نامههاى امامان عليهم السلام حتّى بدون دريافت نامه و درخواست قبلى ، اطلاق مىشود و گاه برخى پيامهاى شفاهى امام عصر عليه السلام را نيز توقيع ناميدهاند .۴
نخستين نوشته از امامان عليهم السلام كه آن را توقيع ناميدهاند ، دستخطّ مبارك امام كاظم عليه السلام به درخواست كتبى دايى حسن بن على وشّاء است . او درخواست كرده تا امام عليه السلام براى پسردار شدن وى ، دعا كند و راوى ، پاسخ امام عليه السلام به اين درخواست را چنين گزارش كرده است :
1.به قلم پژوهشگر ارجمند، حجة الإسلام والمسلمين عبد الهادى مسعودى .
2.ر . ك : لغتنامه دهخدا : مدخل «توقيع» ، الصحاح ، جوهرى : ج ۳ ص ۱۳۰۳ ، معجم مقاييس اللغة : ج ۶ ص ۱۳۳ ، العين : ج ۲ ص ۱۷۷ .
3.ر . ك : دانشنامه جهان اسلام : ج ۸ مدخل «توقيع» .
4.ر . ك : كمال الدين : ص ۵۰۳ - ۵۰۵ .