105
دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد چهارم

مى‏پرداخت. عقايد او در ميان غير شيعيان و افراد لاابالى حكومتى نيز طرفدارانى داشت.۱
شلمغانى، عاقبت در سال ۳۲۲هجرى و در زمان وزارت ابن مقله، دستگير و به اعدام، محكوم شد.
دقّت در انحراف شلمغانى و ادّعاهاى خاص او در هر مرحله، نشانگر آن است كه رياست‏طلبى او، ريشه اساسى انحرافش بوده است. او در هر مرحله با طرح ادّعاهاى جديد و بزرگ‏تر، سعى مى‏كرد به گونه‏اى خودنمايى كرده، قدرت خود را بيشتر كند. ناسزاگويى او به سازمان وكالت و حسين بن روح نيز از حسادت او سرچشمه مى‏گرفت؛ ولى در همه مراحل با شكست رو به رو شد.

شلمغانى و كتاب «التكليف»

اهميّت انحراف شلمغانى، به سبب شهرت شلمغانى به عنوان نويسنده تواناى شيعى بود. كتاب التكليف او در آن سال‏ها كتاب رسمى و رايج شيعه شناخته مى‏شد و در منزل بسيارى از شيعيان وجود داشت. انحراف او و تبليغات غاليانه طرفداران او، موجب رواج بى‏اعتمادى به باورهاى شيعى مى‏گشت. ظاهراً كتاب التكليف، در سال‏هاى پيش از انحراف شلمغانى نوشته و توزيع شده بود. بسيارى از مطالب آن هم به تأييد حسين بن روح، رسيده بود.۲
رواج كتاب التكليف، همراه با انحراف و لعن شلمغانى، موجب پريشانى شيعيان شد. عبد اللّه كوفى خادم حسين بن روح مى‏گويد:
از شيخ ابو القاسم ، وضعيت نوشته‏هاى او را جويا شدند و پرسيدند : با كتاب‏هاى او چه كنيم كه خانه‏هايمان از آنها پر است؟
ابو القاسم گفت : همان چيزى را مى‏گويم كه امام حسن بن على عسكرى - كه درودهاى خدا بر هر دوى آنان باد - در پاس خبه سؤالى مشابه فرمود . در باره كتاب‏هاى بنى فضّال پرسيدند : با كتاب‏هايشان چه كنيم كه خانه‏هايمان از آنها پر است؟ امام - كه درودهاى خدا بر او باد - فرمود : «آنچه را روايت كرده‏اند ، بگيريد و آنچه را نظر داده‏اند ، رها كنيد».۳

اين مشكل نيز با بازبينى كتاب التكليف توسّط حسين بن روح و حكم او به صحّت قريب به اتّفاق روايات و احكام موجود در آن، حل شد.
بعضى از محقّقان با توجّه به گزارش‏هاى در دسترس كتاب التكليف و مقايسه متون آن با كتاب فقه الرضا عليه السلام ، نتيجه گرفته‏اند كه كتاب المسمّى بفقه الرضا عليه السلام ، همان كتاب التكليف شلمغانى است.۴

1.همان‏جا.

2.الغيبة ، طوسى: ص ۳۸۹ ح ۳۵۴.

3.ر . ك : ج ۳ ص ۳۶۹ ح ۶۳۹ .

4.قاموس الرجال: ج ۹ ص ۴۴۸. ظاهراً اصل اين نظريه از مرحوم سيّد حسن صدر است. ر.ك: ده مقاله، رضا استادى.


دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد چهارم
104

تحت تعقيب حكومت قرار مى‏گرفت.۱
از اين مرحله به بعد، شلمغانى از ادّعاى نيابت، فراتر رفت و به ناسزاگويى و توهين پرداخت.۲
شلمغانى همچنين ادّعا كرد كه توقيعات امام مهدى عليه السلام را خود نوشته و به ايشان نسبت داده است. اين ادّعا نيز در توقيعى به وسيله امام عليه السلام تكذيب شد.
ظاهراً در اين دوران، شلمغانى اميدى به بازيابى موقعيت خويش به عنوان وكيل امام عصر عليه السلام در ميان شيعيان نداشته و از اين رو، در بى‏اعتمادسازى مردم نسبت به سازمان وكالت، كوشيده است .

فرجام شلمغانى‏

عدم توجه شيعيان به ادّعاى وكالت شلمغانى،۳ موجب شد كه او با ادّعاهاى جديد، در پى جذب طرفدار براى خود باشد. او با برخى از وزيران خلافت عباسى ارتباط پيدا نمود۴ و رسماً ادّعاى تناسخ، حلول ۵ و اباحه محرّمات را مطرح ساخت. پشتيبانى وزيران و قدرتمندان نيز او را در اين كار، جرى مى‏ساخت.۶
بركنارى ابن فرات از وزارت، موجب فرارى شدن او و پناه بردن به دولت حَمْدانى گشت.۷ ظاهراً در اين سال‏ها هر زمان كه دولتى موافق با او در بغداد و در دستگاه خلافت عبّاسى حضور داشت، او به بغداد مى‏آمد و به نشر عقايد خويش‏

1.الغيبة ، طوسى : ص ۳۰۷ ح ۲۵۸ .

2.همان: ص ۳۹۱.

3.همان: ص ۳۹۲.

4.الكامل فى التاريخ: ج ۵ ص ۱۶۶.

5.همان‏جا.

6.اللّباب فى تهذيب الأنساب: ج ۲ ص ۲۰۶.

7.الكامل فى التاريخ: ج ۵ ص ۱۶۵.

  • نام منبع :
    دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد چهارم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری‌شهری، با همکاری محمّد کاظم طباطبایی و جمعی از پژوهشگران، ترجمه: عبدالهادی مسعودی
    تعداد جلد :
    10
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 8102
صفحه از 447
پرینت  ارسال به