۲ . انگيزه مدّعيان‏

در باره انگيزه مدّعيان ، با توجّه به ماهيت بحث مهدويت ، بيشتر مى‏توان فرصت‏طلبى‏ها و انگيزه‏هاى ناصحيح را مطرح كرد، هر چند ممكن است برخى با پندارى نادرست ، انگيزه خود را - با اين توجيه كه هدف آنها مبارزه با ظلم و اصلاح جامعه است - ، خوب توصيف كنند . مهم‏ترين انگيزه‏هاى مدّعيان مهدويت ، از اين قرارند :

۲ / ۱ . قدرت‏طلبى‏

شايع‏ترين و مهم‏ترين انگيزه ادّعاى مهدويت و يا نيابت خاص ، قدرت‏طلبى و تسلّط بر امور سياسى جامعه است؛ چرا كه اساساً مهدويت ، مفهومى دينى - سياسى است و كسى كه مدّعى مهدويت مى‏شود، كمترين نتيجه‏اى كه در ذهن دارد، به دست گرفتن رهبرى و قدرت سياسى است. بنا بر اين، فراوانىِ مدّعيان مهدويت، در درجه اوّل، معطوف به اين انگيزه است. البتّه در ميان بسيارى از اين افراد كه قدرت دارند و به دنبال قدرت و مشروعيت بيشترند، برخى با برنامه‏ريزى و تلاش ، به آن رسيده‏اند و بسيارى نيز در مواجهه با قدرت‏هاى ديگر ، سركوب و نابود شده‏اند.

۲ / ۲ . موقعيت اقتصادى‏

انگيزه‏هاى اقتصادى نيز مى‏توانند به عنوان انگيزه‏اى مهم مطرح باشند ؛ چرا كه افرادى هستند كه تصوّر مى‏كنند با تحميق مردم مى‏توانند به نان و نوايى برسند. انگيزه مالى براى برخى از اطرافيان كه مدّعى بابيت يا وكالت مشايخ مى‏شوند نيز نمود و بروز دارد.

۳ / ۳ . موقعيت اجتماعى‏

زمانى كه مهدويت به مفهوم «قطب ، در نزد مشايخ صوفيّه نزديك مى‏شود، انگيزه‏هاى مراد و مريدى و تقويت خانقاه مربوطه و جذب توده‏ها نيز اهمّيت

آنان دارند . به گونه طبيعى ، كشورها و قدرت‏هايى كه تفرقه در ميان مسلمانان را در سياست كارى خود دارند ، از اين گرايش‏ها سود مى‏جويند و تلاش مى‏كنند به گونه‏اى آنها را ساماندهى كنند تا بهترين بهره‏ورى براى آنان فراهم آيد .
در دو قرن اخير كه پاى اروپائيان به جهان اسلام باز شد، آنان از هر فرصتى براى موج‏سوارى و تحت فشار گذاشتن دولت‏هاى محلّى استفاده كرده‏اند. يكى از معمول‏ترين روش‏هاى آنان در سرزمين‏هاى عثمانى، ايران و هند، دفاع از اقليت‏هاى مذهبى بوده است. آنها هميشه حمايت از فرقه‏ها را بهانه‏اى براى دخالت در امور داخلى اين كشورها قرار داده‏اند.
براى نمونه ، از زمانى كه بابيت در ايران مطرح شد و دولت قاجارى با هدايت اميركبير به شدّت با آن برخورد كرد، اروپايى‏ها و روس‏ها براى منافع خود سعى كردند تا خود را در اين ماجرا وارد سازند و از آن استفاده كنند. گفته‏اند كه سفارت روسيه در جريان اعدام ميرزا على‏محمّد باب ، مداخلاتى داشته است . برخى حتّى حمايت منوچهرخان معتمد الدوله ، حاكم مسيحى الأصل و تفليسى‏تبار اصفهان ، را از وى مشكوك مى‏دانند.
اين در مرحله نخست بود ؛ امّا در دوره‏اى كه بهائيت با هدايت ميرزا حسينعلى بهاء شكل گرفت، مداخله و حمايت روس‏ها و سپس انگليسى‏ها خيلى جدّى‏تر شد. در اين مرحله ، بر اساس شواهدى كه ارائه شده، هدايت كلّى را دشمنان خارجى ايران عهده‏دار بوده‏اند.^۱
اين نوع از نفوذ و حمايت در ماجراى مهدويت غلام احمد قاديانى بيشتر بود؛ زيرا وى رسماً ستايشگر انگليس بود و در اين باره ، هيچ امر پنهانى وجود نداشت. از اين رو ، حمايت قدرت‏هاى خارجى از برخى اقدامات اختلافىِ اين گروه‏ها ، در جهت سياست خارجى و منافع ملّى آن كشورها و قدرت‏ها تلقّى مى‏شود.