325
دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد پنجم

به امام هادى عليه السلام نامه‏اى نوشتم و در آن از فَرَج پرسيدم. ايشان به من نوشت: «هنگامى كه صاحب شما از سراى ستمكاران غيبت كرد، منتظر فرج باشيد».
۳. خصيبى در الهداية الكبرى، به نقل از امام رضا عليه السلام اين گونه آورده است:
إِذَا رُفِعَ عَالِمُكُم وَ غابَ مِن بَينِ أَظهُرِكُم فَتَوَقَّعُوا الفَرَجَ الْأَعظَمَ مِن تَحتِ أَقدَامِكُم .۱
هنگامى كه دانشمندتان از ميانتان رخت بر بست ، از زير پاهايتان ، منتظر فرج بزرگترى باشيد .
۴. در كتاب إثبات الوصيّة، دو گزارش با اين مضمون آمده است. گزارش على بن مهزيار با همان سند۲ و گزارش مشابه با گزارش كلينى به نقل از ابن فضّال، از ريّان بن صلت، از امام رضا عليه السلام.۳

تحليل مجموعه احاديث‏

۱. با توجّه به مجموعه احاديث و عباراتى همچون : «إذا غابَ صاحِبكُم ... فتَوَقَّعُوا الفَرَجَ» يا «إذا غابَ عالِمُكُم ...» معلوم مى‏شود كه مراد از حديث امام هادى عليه السلام هم «رفع العَلَم» به معناى پنهان شدن و از صحنه خارج شدن عَلَم يعنى امام است . از اين رو، قرائت «رفع العِلم» در اين حديث، تمام نيست.
۲. مراد از «رفع العلم من بين أظهركم» نيز با توجّه به مجموعه احاديث ، به معناى بر چيده شدن و رخت بر بستن امام و هدايتگر است. از اين رو، معناى برافراشته شدن عَلَم و پرچم، صحيح نيست.
اصولاً هر گاه واژه «رفع» با حرف جرّ «مِن» همراه شود ، به معناى برچيده شدن،

1.الهداية الكبرى: ص ۳۶۴.

2.ر.ك: إثبات الوصيّة: ص ۲۸۲.

3.ر . ك : إثبات الوصيّة : ص ۲۸۰.


دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد پنجم
324

تشكيل حكومت اسلامى معنا كرده‏اند. چون «رفع»، به معناى بالا بردن است و «رفع العَلَم»، به معناى برافراشته شدن پرچم است .۱
بهترين راه براى دستيابى به مقصود حديث، تشكيل خانواده اين حديث (گزارش‏هاى متفاوت از اين حديث و احاديث مشابه آن) است.
شيخ صدوق در كتاب كمال الدين، چند گزارش با اين مضمون آورده است:
۱. ابراهيم بن محمّد بن فارس مى‏گويد :
كُنتُ أنَا (وَ نوحٌ) و أَيّوبُ بنُ نوحٍ في طَريقِ مَكَّةَ ، فَنَزَلنا عَلى‏ وادِى زُبالَةَ ، فَجَلَسنا نَتَحَدَّثُ ، فَجَرى‏ ذِكرُ ما نَحنُ فيهِ و بُعدُ الأَمرِ عَلَينا ، فَقالَ أيّوبُ بنُ نوحٍ : كَتَبتُ فى هذِهِ السَّنَةِ أذكُرُ شَيئاً مِن هذا ، فَكَتَبَ إلَىَّ : «إذا رُفِعَ عَلَمُكُم مِن بَينِ أظهُرِكُم ، فَتَوَقَّعُوا الفَرَجَ مِن تَحتِ أقدامِكُم» .۲
من و ايّوب بن نوح در راه مكّه با هم بوديم كه در وادى زباله فرود آمديم و به گفتگو نشستيم و از حالت خودمان و دورى‏مان از امر (قيام) سخن به ميان آمد. ايّوب بن نوح گفت: امسال [به امام‏] نوشتم و چيزى از همين موضوع را يادآورى كردم. [امام هادى عليه السلام ]به من نوشت: «هنگامى كه عَلَمتان از ميانتان رخت بر بست ، از زير پاهايتان، منتظر فَرَج باشيد».
۲. مكاتبه على بن مهزيار مى‏گويد :
كَتَبتُ إِلى‏ أَبِى الحَسَنِ صاحِبِ العَسكَرِ عليه السلام أَسأَلُهُ عَنِ الفَرَجِ فَكَتَبَ إِلَىَّ إِذا غابَ صاحِبُكُم عَن دارِ الظَّالِمينَ فَتَوَقَّعُوا الفَرَجَ.۳

1.نماز جمعه تهران، مورّخ : ۱۴/ ۵/۱۳۹۰ .

2.ر. ك: ص ۳۲۰ ح ۹۰۵ .

3.كمال الدين: ص ۳۸۰ ح ۲ - ۳، بحار الأنوار: ج ۵۲ ص ۱۵۰ ح ۷۷. در باره سند اين دو متن، اين نكته قابل توجّه است كه : در حديث اوّل، على‏بن محمّد صَيمرى، از على بن مهزيار و او از امام هادى عليه السلام نقل كرده است ؛ امّا در سند حديث دوم، على بن مهزيار از على بن محمّد بن زياد (كه همان صَيمرى است) از امام هادى عليه السلام گزارش كرده است. با توجّه به اتّحاد متن، اتّحاد امام و مشابهت فرد اوّل و دوم سند، به نظر مى‏رسد ، سند دوم، تحريف شده سند اوّل است. ابن بابويه پدر شيخ صدوق نيز اين متن را به نقل از على بن مهزيار نقل كرده است (ر.ك: الإمامة و التبصرة: ص ۲۳۴ ح ۸۳ ) .

  • نام منبع :
    دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد پنجم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری‌شهری، با همکاری محمّد کاظم طباطبایی و جمعی از پژوهشگران، ترجمه: عبدالهادی مسعودی
    تعداد جلد :
    10
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9662
صفحه از 432
پرینت  ارسال به