از فرج محسوب مى‏شود؛ زيرا شخص منتظر، با تكيه بر معارفِ در دسترس خود و بدون حضور معصوم عليه السلام به اين درجه از رشد و تعالى دست يافته است كه نشان دهنده تلاش فراوان اوست.

اين معنا، در حديثى از امام صادق عليه السلام نمايان است، آن جا كه در جواب ابو بصير از «زمان فَرَج» فرمود:
يا أبا بَصيرٍ ! وَ أَنتَ مِمَّن يُريدُ الدُّنيا ؟ مَن عَرَفَ هذَا الأَمرَ فَقَد فُرِّجَ عَنهُ لِانتِظارِهِ .^۱
اى ابو بصير! آيا تو هم از دنياخواهان هستى؟! هر كس اين امر (قيام) را بشناسد ، به خاطر انتظار كشيدنش، گشايش سختى او مى‏شود.
ملّا صالح مازندرانى در تبيين اين حديث مى‏نويسد:
امام در پاسخ او فرمود كه و دنيا و زينت آن را مى‏جويى و به دنبال فرج در دنيا هستى ، و اين ، امرى آسان و كوچك است . فرج اصلى ، همان گشايش اخروى است كه با خلاصى از عذاب ابدى حاصل مى‏شود و اين فرج ، اكنون براى تو حاصل است ؛ چرا كه تو اين حقيقت را يافته‏اى و كسى كه اين را بشناسد ، خدا برايش گشايش حاصل نموده ، او در تنگى سينه و وسوسه‏هاى نفسانى و عذاب آخرت مى‏رهاند ، و همه اينها به خاطر منتظر فرج بودن اوست ؛ چون اين كار از برترين عبادات است و موجب گشايش حقيقى - كه گشايش اخروى است - ، مى‏گردد .^۲
مفهوم عبارت «فرج اُخروى» در اين حديث، در سخنان فيض كاشانى و علّامه مجلسى هم آمده است.^۳

چهار . برخى از احاديث، حالت انتظار فرج را گونه‏اى گشايش شمرده‏اند، مانند: «انتِظارُ الفَرَجِ مِنَ الفَرَجِ»^۱ يا «اِنتِظارُ الفَرَجِ مِن أعظَمِ الفَرَجِ».^۲اين احاديث، در صدد بيان دو مطلب اند:
۱. احساس اميدوارى و اميد به آينده بهتر، گونه‏اى گشايش و فراخى است كه روح انسانى را از افسردگى و يأس مى‏رهاند و شادابى و آرامش را به انسان هديه مى‏كند.
هدف از انتظار فرج، رها شدن از تنگناهاى روحى و روانى و اميد به آينده‏اى بهتر است كه بخشى از آسايش و آرامش روحى و روانى را نيز تأمين مى‏كند. از اين رو، نوعى فرج و گشايش شمرده مى‏شود و حتّى عنوان «مِن أعظم الفرج (از بزرگ‏ترين فَرَج‏ها)» را به دست مى‏آورَد.
۲. انتظار فرج مسئولانه، بخشى از هدف و آرمان انتظار را تأمين مى‏كند. هدف از انتظار فرج، آن است كه زمينه لازم براى رشد و تعالى فرد و جامعه پديد آيد و آنان به كمال وجودى خود و سعادت اُخروى، دست يابند. هدف نهايى ظهور - كه ساختن جامعه‏اى مهدوى است - ، تنها پس از ظهور امام مهدى عليه السلام اتّفاق مى‏افتد؛ ولى اهداف جزئى‏تر ظهور - كه تعالى و فوز اُخروى افراد است - ، با حالت انتظار فرج مسئولانه، قابل دستيابى اند ، بدين معنا كه انسانيت انسان، مطابق با معيارهاى الهى شكوفا مى‏شود و انسان، با تكيه بر گوهر فطرى خويش و با استمداد از عقل و نقل، انسانى در خور عصر مهدوى تربيت مى‏شود كه به درجه‏اى از معنويت رسيده و شايستگى سربازىِ امام عصر عليه السلام و شهادت در ركاب ايشان را يافته است.
اگر انتظار فرج مسئولانه، با اين ويژگى‏ها تحقّق يابد، عنصر تكامل فردىِ شخص منتظر، به فعليت رسيده است. اين انتظار، هدف فرج را محقّق مى‏كند و حتّى بالاتر