منابع و سند

اين توقيع، در بسيارى از كتاب‏هاى اماميّه آمده و از سوى برخى عالمان، مورد قبول واقع شده است ،^۱ اگر چه طريق آن، تنها به شيخ صدوق مى‏رسد و در سند آن، ابو محمّد حسن بن احمد مُكَتِّب وجود دارد كه مجهول و توثيق نشده است. البتّه چون نكوهشى هم در باره او در دست نيست، روايات او مى‏تواند در سايه وجود گزارش‏هاى موافق و همسو، پذيرفته شود.

دلالت حديث‏

برخى منكران رؤيت مى‏گويند: بخش ميانى‏^۲ و آخر حديث،^۳ به نفى رؤيت، اشاره و بلكه تصريح دارد. كسانى را كه پس از درگذشت سَمُرى، ادّعاى ظهور و مشاهده امام زمان عليه السلام مى‏كنند، كاذب (دروغگو) و مفترى (افترا زننده) خوانده و اين، بِدان معناست كه مشاهده‏اى صورت نمى‏گيرد.

الف - عبارت ميانى‏

برخى با استناد به توصيف غيبت كبرا به «تامّه» در توقيع شريف، چنين نوشته‏اند:
فراز «فَقَدْ وَقَعَتِ الْغَيْبَة الثَّانِيَة (التَّامَّة)» در اين معنا صراحت دارد كه غيبت امام عليه السلامتا زمان مرگ سَمُرى، ناقص بوده است و نقصان غيبت، معنا ندارد، جز با اين كه ديدار در غيبت صغرا امكان دارد ؛ امّا پس از مرگ سَمُرى ، غيبت كامل ، تحقّق يافته است.

بررسى مى‏كنيم.

۱. توقيع على بن محمّد سمرى‏

مهم‏ترين، معتبرترين و مشهورترين حديثى كه براى نفى ديدار با امام عصر عليه السلامدر غيبت كبرا به آن تمسّك شده، نامه ولىّ عصر عليه السلام به نايب چهارم خويش ، على بن محمّد سمرى ، است كه شيخ طوسى رحمه اللَّه، آن را از ابو محمّد حسن بن احمد مكتب نقل كرده است و متن آن ، چنين است:
«بِسمِ اللَّهِ الرَّحمنِ الرَّحِيمِ . يَا عَلىَّ بنَ مُحَمَّدٍ السَّمُرِىَّ! أَعظَمَ اللَّهُ أَجرَ إِخوَانِكَ فيكَ فَإِنَّكَ مَيِّتٌ ما بَيْنَكَ وَ بَينَ سِتَّه أَيّامٍ فَاَجمِعْ أَمرَكَ وَ لا تُوصِ إِلَي أَحَدٍ فَيَقُومَ مَقَامَكَ بَعْدَ وَفَاتِكَ فَقَدْ وَقَعَتِ الْغَيْبَه الثَّانِيَه (التَّامَّه)^۱ فَلَا ظُهُورَ إِلَّا بَعْدَ إِذْنِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ ذَلِكَ بَعْدَ طُولِ الْأَمَدِ وَ قَسْوَه الْقُلُوبِ وَ امْتِلَاءِ الْأَرْضِ جَوْراً وَ سَيَأْتِي شِيعَتِي مَنْ يَدَّعِي الْمُشَاهَدَه أَلَا فَمَنِ ادَّعَي الْمُشَاهَدَه قَبْلَ خُرُوجِ السُّفْيَانِيِّ وَ الصَّيْحَه فَهُوَ كَاذِبٌ مُفْتَرٍ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّه إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ .^۲
به نام خداوند بخشنده بخشايشگر. اى على بن سَمُرى! خداوند، پاداش برادرانت را در باره تو بزرگ نمايد! تو در فاصله شش روز از دنيا مى‏روى. پس كارهاى خود را انجام بده و به هيچ كس وصيّت نكن كه پس از تو جانشينت باشد؛ زيرا غيبت دوم (تام) واقع شد و ظهورى نخواهد بود، مگر پس از اذن خداوند و اين اجازه، پس از مدّتى طولانى است كه دل‏ها سخت شوند و زمين از ستم پر گردد. و به زودى ، كسى به سراغ شيعيان من خواهد آمد كه ادّعاى مشاهده مى‏كند . آگاه باشيد! هر كس قبل از خروج سفيانى و صيحه آسمانى، ادّعاى مشاهده كند، دروغگو و افترا زننده است. و توان و نيرويى نيست، مگر از سوى خداوند بلندمرتبه بزرگ.