389
دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد ششم

شد، همان گونه كه برخى از جانب خود، دعا و زيارت انشا مى‌كرده‌اند.۱
روشن است كه مناجات، دعا و زيارت مأثور، جايگاهى ويژه در فرهنگ اسلامى و شيعى دارد و اقبال بدانها بيش از ادعيه غير مأثور بوده است؛ زيرا به اهل بيت عليهم السلام منسوب بوده است و تغيير و تبديل آن به هيچ‌وجه روا نبوده است، همان گونه كه امام صادق عليه السلام تغيير عبارت «يا مقلّب القلوب» در دعاى غريق را به «يا مقلّب القلوب و الأبصار» ناصحيح برشمردند.۲ولى سخن آن است كه در خصوص اين گروه، سختگيرى سندى همانند روايات فقهى، انجام نمى‌گرفته است. خلاصه آن كه پيگيرى دقّت و انضباط موجود در اسناد فقهى، در ديگر متون و از جمله زيارات، ضرورى نيست. اكنون با آگاهى از اين شيوه، به بررسى مصادر و اسناد زيارت آل يس مى‌پردازيم.
زيارت آل يس، اظهار ارادتى عاشقانه به امام عصر عليه السلام است كه از ناحيه مقدّسه (نهاد وكالت) صادر شده است. مصدر اصلى اين حديث، كتاب الاحتجاج طبرسى (م حدود ۵۶۰ ق)۳ و المزار الكبير ابن مشهدى (ق ۶ ق)۴است.

1.سيّد ابن طاووس در الأمان من أخطار الأسفار و الأزمان (ص ۲۰) مى‌گويد: «و نحن ما نذكر فى الإنشاء من الدعاء إلّا ما نجده غير روية و لا كلفة بل إفاضة علينا من مالك الأشياء هو ربّى و حسبى كما قال جلّ جلاله «ذَ لِكُمَا مِمَّا عَلَّمَنِى رَبِّى» (يوسف: آيه ۳۷)؛ دعاهايى كه ما خود انشا كرده‌ايم چنان است كه در بيان آنها هيچ فكر و مشقّتى تحمّل نكرده‌ايم؛ بلكه خداوند تعالى - كه همه چيز از آنِ اوست و تنها پروردگار من است و زمام كارهايم به دست قدرت اوست - به من افاضه فرموده و بر زبانم جارى ساخته است؛ همچنان كه خداوند (از قول يوسف عليه السلام ) فرمود: «اين دانش را خداى به من آموخته است».» همچنين ر.ك: مهج الدعوات: ص ۴۰۰ : «و من ألفاظ دعوات جرت فى خاطرى فى الخلوات ... ؛ از جمله الفاظى كه در خلوت‌ها به خاطر من گذشته است...» ؛ ص ۳۶۱ : «ذكر دعاء ورد على خاطرى؛ از جمله دعاهايى كه به خاطرم رسيده است».

2.ر. ك: ج ۵ ص ۴۱۳ ح ۱۰۰۴ (دعاى غريق) .

3.ر.ك: ح ۱۱۱۵ (زيارت آل يس به روايت الاحتجاج).

4.ر.ك: ح ۱۱۱۶ (زيارت آل يس به روايت المزار الكبير).


دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد ششم
388

پژوهشى در باره سند و متن زيارت آل يس‌

شيوه عالمان سَلَف، بر آن بوده است كه در نقل ادعيه و زيارات، سختگيرى سندى نمى‌كرده‌اند و به تسامح در ادّله سنن قائل بوده‌اند. اين شيوه، با سختگيرى در گزارش احاديث فقهى - حقوقى، كاملاً متفاوت بوده است.
از اين رو مشاهده مى‌شود مرحوم شيخ طوسى، احاديث فقهىِ موجود در كتاب تهذيب الأحكام را با دقّت در اسناد گزارش مى‌كند؛ ولى در كتاب مصباح المتهجّد، شيوه معمول ايشان، گزارش متون ادعيه و زيارت، بدون ذكر اسناد است.
بنا بر اين، پيگيرى اسناد منضبط و دقيق فقهى در متون ادعيه و زيارات، گاه پژوهشگر را دچار مشكل مى‌كند؛ چون اين شيوه نزد پيشينيان، متعارف و معمول نبوده است.
در تأييد اين شيوه مى‌گوييم: مناجات، دعا و زيارت، گونه‌اى ابراز احساس و عاطفه نسبت به معبود يا بندگان خالص و برگزيده اوست. از اين رو، مضامين و مفاهيم عارفانه و عاشقانه، در آنها نمود خاص دارد. در ارزيابى و سنجش دعا، «مضمون و محتوا» مورد توجّه است نه بحث و دقت در سند و طريق ، از اين رو، حتّى فراتر از قاعده تسامح در ادّله سنن نيز مى‌توان مناجات، دعا و زيارت را پذيرا

  • نام منبع :
    دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد ششم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری‌شهری، با همکاری محمّد کاظم طباطبایی و جمعی از پژوهشگران، ترجمه: عبدالهادی مسعودی
    تعداد جلد :
    10
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 13446
صفحه از 453
پرینت  ارسال به