339
دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد ششم

آن را به شيوه استخاره به رقاع همراه با نماز دانسته است. اين روايت در صورت صحّت سند، مى‌تواند نقل‌ها و ديگر استخاره‌هاى منسوب به قائم عليه السلام را بى‌اعتبار كند؛ امّا طريق طبرسى به حميرى، مرسل است. متن گزارش چنين است:
عن محمّد بن عبد اللَّه بن جعفر الحميرىّ أنّه كتب إلى الحجّة عليه السلام :
وسَأَلَ عَنِ الرَّجُلِ يَعرِضُ لَهُ الحاجَةُ مِمّا لا يَدرى أن يَفعَلَها أم لا ، فَيَأخُذُ خاتَمَينِ فَيَكتُبُ فى أحَدِهِما : «نَعَم افعَل» وفِى الآخَرِ : «لا تَفعَل» فَيَستَخيرُ اللَّهَ مِراراً ، ثُمَّ يَرى‌ فيهِما ، فَيُخرِجُ أحَدَهُما فَيَعمَلُ بِما يَخرُجُ ، فَهَل يَجوزُ ذلِكَ أم لا ؟ وَالعامِلُ بِهِ وَالتّارِكُ لَهُ أهُوَ مِثلُ الاِستِخارَةِ أم هُوَ سِوى‌ ذلِكَ ؟
فَأَجابَ عليه السلام : الَّذى سَنَّهُ العالِمُ عليه السلام فى هذِهِ الاِستِخارَةُ بِالرُّقاعِ وَالصَّلاةِ .۱
سؤال: كسى كه برايش كارى پيش آيد و نداند چه كند و دو مُهر بر مى‌دارد، در يكى «بله انجام بده» و در ديگرى «انجام نده» مى‌نويسد و چندين بار از خدا طلب خير مى‌كند و سپس به آن دو مى‌نگرد و يكى را بيرون مى‌كشد و به هر چه كه آمد، عمل مى‌كند، آيا اين كار، جايز است يا نه، و آيا عمل كننده و يا عمل نكننده به آنچه بيرون آمده، مانند كسى است كه استخاره كرده است يا مانند آن نيست؟
جواب: سنّتى كه عالم عليه السلام در اين موقعيت‌ها بنا نهاده است، استخاره با برگه‌ها[ى شش‌گانه ]و نماز استخاره است.

گفتنى است استخاره ذات الرقاع، بهترين نوع استخاره است كه گونه‌هاى متفاوتى دارد و ما معتبرترين آنها را از الكافى همراه بيان علّامه مجلسى در پانوشت مى‌آوريم.۲

1.ر.ك: ج ۴ ص ۱۹۶ ح ۶۹۰ .

2.ثقة الاسلام كلينى گويد: غَيرُ وَاحِدٍ عَن سَهلِ بنِ زِيَادٍ عَن أَحمَدَ بنِ مُحَمَّدٍ البَصرِىِّ عَنِ القَاسِمِ بنِ عَبدِ الرَّحمَنِ الهَاشِمِىِّ عَن هَارُونَ بنِ خَارِجَةَ عَن أَبِى عَبدِ اللَّه عليه السلام قَالَ : إِذَا أَرَدتَ أَمراً فَخُذ سِتَّ رِقَاعٍ فَاكتُب فِى ثَلَاثٍ مِنهَا : بِسمِ اللَّه الرَّحمَنِ الرَّحِيمِ خِيَرَةً مِن اللَّه العَزِيزِ الحَكِيمِ لِفُلَانِ بنِ فُلانَةَ افعَله و فِى ثَلَاثٍ مِنهَا : بِسمِ اللَّه الرَّحمَنِ الرَّحِيمِ خِيَرَةً مِنَ اللَّه العَزِيزِ الحَكِيمِ لِفُلَانِ بنِ فُلَانَةَ لَا تَفعَل ثُمَّ ضَعهَا تَحتَ مُصَلَّاكَ ثُمَّ صَلِّ رَكعَتَينِ فَإِذَا فَرَغتَ فَاسجُد سجدَةً و قُل فِيهَا مِائَةَ مَرَّةٍ : أَستَخِيرُ اللَّه بِرَحمَتِه خِيَرَةً فِى عَافِيَةٍ ثُمَّ استَوِ جَالِساً و قُل : اللَّهُمَّ خِر لِى و اختَرلِى فِى جَمِيعِ أُمُورِى فِى يُسرٍ مِنكَ و عَافِيَةٍ ثُمَّ اضرِب بِيَدِكَ إِلَى الرِّقَاعِ فَشَوِّشهَا و أَخرِج وَاحِدَةً فَإِن خَرَجَ ثَلَاثٌ مُتَوَالِيَاتٌ افعَل فَافعَلِ الأَمرَ الَّذِى تُرِيدُه و إِن خَرَجَ ثَلَاثٌ مُتَوَالِيَاتٌ لَا تَفعَل فَلَا تَفعَله و إِن خَرَجَت وَاحِدَةٌ افعَل و الأُخرَى لَا تَفعَل فَأَخرِج مِنَ الرِّقَاعِ إِلَى خَمسٍ فَانظُر أَكثَرَهَا فَاعمَل بِه ودَعِ السَّادِسَةَ لَا تَحتَاجُ إِلَيهَا. امام صادق عليه السلام : «هرگاه تصميم كارى را داشتى ، شش تكّه [كاغذ] بردار و در سه تاى آنها بنويس : به نام خداى مهربان مهرورز. انتخابى از سوى خداوند عزيز حكيم براى فلانى پسر فلان زن . آن را انجام بده. و در سه تاى ديگر بنويس : به نام خداى مهربان مهرورز. انتخابى از سوى خداوند عزيز حكيم براى فلانى پسر فلان زن .آن را انجام نده. بعد آنها را زير سجاده نمازت بگذار ، و سپس دور ركعت نماز بخوان و وقتى نماز را تمام كردى ، به سجده برو و در آن، يك صد بار بگو : أستخير اللَّه برحمته خيرة فى عافية ؛ از خداوند به مدد رحمتش درخواست گزينش و انتخاب خير با عافيت و ايمن مى‌كنم . پس بنشين و بگو : اللَّهم خِرلى ... ؛ خداوندا ! برايم برگزين ، و در تمامى كارهايم براى من آسايش و عافيتى از سوى خود را برگزين . سپس دست به تكه‌هاى كاغذ ببر و آنها را به هم بريز و يكى از آنها را بردار . اگر پى در پى سه تكه «بكن» آمد ، كارى كه مى‌خواهى انجام دهى ، انجام بده و اگر پشت سر هم سه تكه «نكن» آمد ، انجامش نده ؛ امّا اگر يكى «بكن» و ديگرى «نكن» درآمد ، تا پنج تكه را بردار ، و به آنها نگاه كن ، و به آنى كه زيادتر بود عمل كن و تكه ششم را رها كن كه نيازى به آن نيست (الكافى: ج ۳ ص ۴۷۱ ح ۳) . بيان علّامه مجلسى: مشهورترين روش اين استخاره ، و مورد اعتمادترينش ، اين است و اصحاب ما هم به آنها عمل كرده‌اند ، و در آن، غسل ذكر نشده است . چون غسل در ديگر انواع استخاره وارد شده ، برخى از اصحاب، آن را ذكر كرده‌اند ، و اشكالى ندارد ، و در آن ، سوره خاصّى براى نماز استخاره ذكر نشده است . برخى دو سوره حشر و الرحمن را ذكر كرده‌اند ؛ چون در استخاره مطلق ، اين دو وارد شده‌اند . همان طور كه گذشت ، و يا در روايت كراجكى - رحمة اللَّه عليه - مى‌آيد، اگر شخص، اين دو را با سوره اخلاص در هر ركعت بخواند، حسنش بعيد نيست . بدان كه برداشتن پنج برگ، گاهى ضرورى نيست ، همان گونه كه اگر يكى را بردارد و «نكن» باشد و بعد سه تا «بكن» و يا به عكس، كافى است . اگر بگويى : اين هم جزء همان دو بخش ياد شده است ، مى‌گويم : اگر آن را بپذيريم - هر چند بعيد است - ممكن است «بكُن» در بيايد ، بعد «نكُن» و دوبار «بكُن» و به عكس . و در اين صورت ، نيازى به برداشتن پنج برگ نيست. ظاهر مسئله اين است كه آنچه در خبر آمده ، بالاترين احتمالات است ، مضاف بر اين كه احتمال دارد برداشتن برگه پنج، تعبّدى باشد - هر چند بعيد است - . ناگفته نماند كه با كثرت يكى از دو طرف ، تفاوتى در مراتب حسن و ضدّ حسن نخواهد بود . برخى از اصحاب ، با شتاب و سرعت آمدن «بكُن» و «نكُن» مراتبى براى آن قائل شده‌اند يا با پشت سر هم آمدن يكى از آن دو ، مثلاً با چهار برگه آمدن «بكُن» يا «نكُن» از پنج برگ ، قائل به مراتب شده‌اند . نيز در دوبار «بكُن» آمدن ، و يك بار «نكن» و بعد «بكن» را بهتر مى‌دانند از «نكن» آمدن در آغاز ، و يا سه بار «بكن» آمدن و همين طور است عكس آن ، و نيز ديگر اعتبارهايى كه با موارد ذكر شده سنجيده مى‌شوند ، كه بعيد نيستند (بحار الأنوار : ج ۹۱ ص ۲۳۰) .


دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد ششم
338

و منبع آن را در كتاب المصباح خود، فتح الأبواب دانسته است؛ ولى در كتاب ديگرش (البلد الأمين) منبعى براى آن ذكر نكرده است، هرچند به نظر مى‌رسد در آن جا نيز از فتح الأبواب نقل كرده باشد.

۲. استخاره مصرى‌

ابن طاووس، استخاره‌اى ديگر در فتح الأبواب نقل و آن را به امام زمان عليه السلام منسوب نموده است. متن اين استخاره در كتاب آمده؛۱ امّا تعبير ابن طاووس، از مرسل و بى اعتبار بودن طريق و سند اين نقل حكايت دارد. تعبير او چنين است :
رَأَيتُ بِخَطّى عَلَى المِصباحِ ما أذكُرُ الآنَ مَن رَواهُ لى ولا مِن أينَ نَقَلتُهُ .
حاشيه‌اى به خطّ خودم در كتاب مصباح [المتهجّد، اثر شيخ طوسى‌] ديدم كه اكنون به ياد نمى‌آورم كه چه كسى آن را برايم روايت كرده و يا از كجا نقل كرده‌ام.
گفتنى است كه ابن طاووس، اين استخاره را نسبت به ذات الرقاع، مرجوح دانسته و احتمال داده است كه آن براى معذوران از استخاره به ذات الرقاع باشد.۲
همچنين ابن طاووس، درست پيش از اين روايت (در ص ۲۶۴) استخاره‌اى را با دعايى بسيار مشابه همين استخاره از قول امير مومنان عليه السلام نقل مى‌كند و اين نكته، انتساب استخاره به حجّت عليه السلام را تضعيف مى‌كند.۳
يادآور مى‌شويم كه مطابق با نقل طبرسى از توقيع حميرى در الاحتجاج، امام زمان عليه السلام چگونگى استخاره را به آنچه امامان پيشين ارائه داده‌اند، ارجاع داده است و

1.ر.ك: ص ۳۲۶ ح ۱۱۰۷ (فتح الابواب: ص ۲۶۵).

2.فتح الأبواب: ص ۲۶۵.

3.فتح الأبواب: ص ۲۶۴: وجدت بخطَّ علىّ بن يحيى الحافظ - ولنا منه إجازة بكلّ ما يرويه - استخارة مولانا أمير المؤمنين عليه السلام ؛ به خطّ على بن يحيى حافظ - كه به ما اجازه روايت هر روايتى را كه كرده داده - ، استخاره مولايمان امير مؤمنان عليه السلام را يافتم .

  • نام منبع :
    دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد ششم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری‌شهری، با همکاری محمّد کاظم طباطبایی و جمعی از پژوهشگران، ترجمه: عبدالهادی مسعودی
    تعداد جلد :
    10
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 13496
صفحه از 453
پرینت  ارسال به