335
دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد ششم

باقى‌مانده دانه‌ها) انجام مى‌گيرد و برخى از شيوه‌هاى آن بويژه ذات الرقاع و نيز آنچه با دعا و راز و نياز همراه است، مشهور و احاديث دال بر آن، مستند هستند. سيّد ابن طاووس، محدّث بزرگ قرن هفتم هجرى، به اين احاديث به ديده قبول نگريسته و شيوه‌هاى مطرح شده براى استخاره را در كتاب مشهورش فتح الأبواب، گرد آورده و دسته‌بندى كرده است.۱
علّامه مجلسى نيز مشابه او عمل كرده و نظر كلّى خويش را چنين بيان كرده است :
الأصل فى الاستخارة الذى يدلّ عليه أكثر الأخبار المعتبرة، هو أن لا يكون الإنسان مستبداً برأيه، متعمداً على نظره وعقله، بل يتوسّل بربّه تعالى و يتوكّل عليه فى جميع أموره، و يقرّ عنده بجهله بمصالحه، و يفوّض جميع ذلك إليه، و يطلب منه أن يأتى بما هو خير له فى أخراه و أولاه، كما هو شأن العبد الجاهل العاجز مع مولاه العالم القادر، فيدعو بأحد الوجوه المتقدمة مع الصلاة أو بدونها، بل بما يخطر بباله من الدعاء إن لم يحضره شى‌ء من ذلك، للأخبار العامة، ثمّ يأخذ فيما يريد ثمّ يرضى بكلّ ما يترتّب على فعله من نفع أو ضرّ. و بعد ذلك الاستخارة من اللَّه سبحانه ثمّ العمل بما يقع فى قلبه و يغلب على ظنّه أنّه أصلح له، و بعده الاستخارة بالاستشارة بالمؤمنين، و بعده الاستخارة بالرقاع أو البنادق أو القرعة بالسبحة و الحصا أو التفؤّل بالقرآن الكريم، و الظاهر جواز جميع ذلك كما اختاره أكثر أصحابنا.۲
معناى اصلى استخاره - كه بيشتر روايات معتبر بر آن دلالت مى‌كنند - ، آن است

1.افزون بر كتاب فتح الأبواب بين ذوى الألباب و بين رب الأرباب فى الاستخارات - كه در قرن هفتم تدوين شده - ، مى‌توان به مفاتح الغيب، اثر مستقل علّامه مجلسى در باره استخاره و نيز بحار الأنوار او (ج ۹۱ ص ۲۲۲ - ۲۸۸)، مفتاح الفرج، نوشته محمّدحسين خاتون‌آبادى (م ۱۱۵۱ق) و كتاب‌هاى متعدّد ديگرى اشاره كرد كه در كتاب الذريعة (ج ۲ ص ۲۰) گزارش شده‌اند. در دوره معاصر نيز مى‌توان به كتاب استخاره و تفأل، اثر ابوالفضل طريقه‌دار و پژوهشى در باره استخاره از مرتضى حسينى اصفهانى اشاره نمود.

2.بحار الأنوار: ج ۹۱ ص ۲۸۷.


دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد ششم
334

پژوهشى در باره استخاره‌هاى منسوب به امام زمان‌۱

استخاره در لغت و بيشتر متون كهن حديثى، به معناى طلب خير و نيكى از خداوند است تا در پرتو راه‌نمايى و دستگيرى او، از زيان‌هاى احتمالى تصميم و عملمان بر كنار بمانيم. در اين شيوه از استخاره، ما با دعا و درخواست از خداوند عليم متعال و استذكار قلبى اسماى الهى و توكّل بر قدرت لايزال او، عنايت و توجّه او را به خود جلب مى‌كنيم. اين كار - كه مى‌تواند با همه امور زندگى همراه شود و آنها را متيمّن و متبرّك گرداند - ، از سوى احاديث متعدّد فريقين با اسنادى مقبول و در كتاب‌هايى مشهور و قابل اعتماد، مورد تأكيد قرار گرفته است.۲
گونه ديگر استخاره، براى بيرون آمدن از ترديد و دودلى در كارهاى مهم و يا نگران كننده و به گونه‌اى مشورت با خداوند و بهره گيرى از راه‌نمايى و يارىِ اوست كه به شكل‌هاى گوناگونى مانند: گشودن قرآن، نوشتن توصيه به كار و يا ترك آن در برگه و در آوردن آن به شكل قرعه (استخاره ذات الرقاع)، و يا با تسبيح (به دست گرفتن مقدار تصادفى دانه‌هاى تسبيح و خوب و بد شمردن كار بر پايه تعداد

1.به قلم پژوهشگر ارجمند ، حجّة الإسلام و المسلمين عبد الهادى مسعودى .

2.ر. ك: المقنعة: ص ۲۱۶ (باب صلاة الاستخارة)، المحاسن: ج ۲ ص ۴۳۱ (باب الاستخاره)، الكافى: ج ۳ ص ۴۷۸ ح ۸ ، مكارم الأخلاق: ج ۲ ص ۱۰۲ (فى صلاة الاستخارة)، وسائل الشيعة: ج ۵ ص ۲۰۴ (أبواب صلاة الاستخارة وما يناسبها)، صحيح البخارى: ج ۵ ص ۲۳۴۵ ح ۶۰۱۹ (باب الدعاء عند الاستخارة) ، سنن أبى داوود: ج ۲ ص ۸۹ (باب فى الاستخارة)، مسند ابن حنبل: ج ۵ ص ۱۱۱ ح ۱۴۷۱۳ ، المعجم الكبير: ج ۱ ص ۱۹۶ ح ۱۴۷۷ و... .

  • نام منبع :
    دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد ششم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری‌شهری، با همکاری محمّد کاظم طباطبایی و جمعی از پژوهشگران، ترجمه: عبدالهادی مسعودی
    تعداد جلد :
    10
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 13376
صفحه از 453
پرینت  ارسال به