153
دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد ششم

كرده است‌۱ كه تنها يك مورد - يعنى كتاب الإقبال - موهم استناد به امام صادق عليه السلام است . ليكن استناد به كتاب إقبال الأعمال براى انتساب اين دعا به امام صادق عليه السلام صحيح نيست ؛ زيرا :
۱ . مرحوم سيّد ابن طاووس ، در ابتدا و انتهاى دعا هيچ اشاره‌اى به معصوم عليه السلام نكرده است .
۲ . جمله «إذا فرغت من دعاء العيد المذكور» در سخن امام صادق عليه السلام اشاره‌اى به اين دعاى خاص ندارد؛ بلكه به مطلق دعا در اين روز و يا دعاى خاصّى كه در متن اصلى بوده ، توجّه داده است .
روشن است كه اگر مجموعه دعا و نماز و اعمال ديگر از امام صادق عليه السلام روايت شده بود، هيچ نويسنده معمولى نيز آن را اين گونه نقل نمى‌كرد، چه رسد به مرحوم سيّد ابن طاووس كه متخصّص در نگارش دعا و زيارت است .
۳ . «المذكور» صفت براى «العيد» است نه «دعا»؛ بنا بر اين نمى‌تواند به دعاى ندبه اشارت كند . سيّد ابن طاووس براى اين روز ، ابتدا نماز و سپس دعايى ذكر كرده و هيچ يك را به معصوم عليه السلام اسناد نداده است . او در ادامه مى‌گويد : «دعاء آخر بعد صلاة العيد ويدعى به فى الأعياد الأربعة» .
با توجّه به آن كه دعاى ندبه، مخصوص عيد فطر نيست، اين نكته تقويت مى‌شود كه امام عليه السلام به مطلق دعا و يا دعاى خاص روز عيد فطر اشاره كرده‌اند .
۴ . با فرض كنار نهادن تمامى اشكالات ، سخن علّامه مجلسى بسيار عجيب مى‌نمايد ؛ چون در هيچ يك از مصادر حديثى - حتّى در كتاب جامع بحار الأنوار - سندى براى انتساب اين دعا به امام صادق عليه السلام ذكر نشده است كه بتوان در اعتبار يا بى‌اعتبارى آن كاوش نمود و آن را معتبر شمرد . علّامه شوشترى نيز اين انتساب را

1.بحار الأنوار : ج ۹۱ ص ۲۰ - ۲۸ ح ۷ و ج ۱۰۲ ص ۱۰۴.


دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد ششم
152

اين، اين دعا از ناحيه مقدّسه صادر شده است . ليكن در اين باره، دو نكته قابل توجّه است :
الف . آيا مقصود از «الدعاء لصاحب الزمان» آن است كه امام مهدى عليه السلام گوينده اين دعا بوده‌اند؟ و يا مقصود، آن است كه اين دعا براى امام مهدى عليه السلام خوانده مى‌شود؟ هر دو احتمال، متصور است .
ب . جمله اوّل اين عبارت يعنى «الدعاء للندبة»، مؤيّد احتمال دوم است؛ يعنى اين دعا براى ندبه و نجوا با امام عصر عليه السلام خوانده مى‌شود .
حرف «لام» در «للندبة» و «لصاحب الأمر» مى‌تواند براى تبيين هدف و مقصود دعا باشد، نه آن كه به گوينده آن اشاره داشته باشد . علّامه شوشترى ، اين نظر را به عنوان احتمال دوم مطرح كرده و نوشته است‌
احتمال دارد دعا، انشاى بزوفرى باشد به اين كه معنىِ اين فقره اين باشد كه : بايد اين دعا خوانده شود براى آن حضرت يعنى براى فرجش و ظهورش .۱
ج . صدور دعاى ندبه از امام مهدى عليه السلام بعيد و عجيب مى‌نمايد . گويش دعا به گونه‌اى است كه حالت ندبه و زارى براى امام مهدى عليه السلام و تأسّف بر غيبت ايشان و آرزوى ملاقات با ايشان را دارد . بدين سبب، گوينده آن مى‌بايد شخصى به غير از ايشان باشد . توجيه اين مدّعا با احتمال آموزشى بودن دعا نيز ، استبعاد آن را زايل نمى‌كند .
۲ . علّامه مجلسى نوشته است : دعاى ندبه كه مشتمل است بر عقايد حقّه و تأسّف بر غيبت قائم عليه السلام به سند معتبر از امام جعفر صادق عليه السلام منقول است .۲
ظاهراً سخن علّامه مجلسى رحمه اللَّه نيز اشاره به سخن سيّد ابن طاووس در كتاب إقبال الأعمال است؛ زيرا علّامه مجلسى دعاى ندبه را در دو جا از كتاب بحار الانوار ذكر

1.مقالات و گفتارها: ص ۶۳.

2.زاد المعاد : ص ۴۸۶ .

  • نام منبع :
    دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد ششم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری‌شهری، با همکاری محمّد کاظم طباطبایی و جمعی از پژوهشگران، ترجمه: عبدالهادی مسعودی
    تعداد جلد :
    10
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 13781
صفحه از 453
پرینت  ارسال به