151
دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد ششم

۳ . كهن‌ترين منبع دعاى ندبه ، كتاب المزار الكبير است . نويسنده اين كتاب در ابتداى نگاشته خويش تصريح كرده است :
أمّا بعد فإنّى جمعت فى كتابى هذا من فنون الزيارات ... مما اتصلت به ثقاة الرواة إلى السادات.۱
امّا بعد، من در اين كتابم، زيارت‌هاى گوناگونى را جمع كردم كه راويان موثّقى به بزرگان رسانده‌اند .
بنا بر اين، اجمالاً انتساب دعاهاى موجود در كتاب به امامان را اثبات كرده است .

۳ / ۲ . انتساب تفصيلى دعا به اهل بيت‌

۱ . ابن مشهدى نوشته است :
الدُعاءُ لِلنُّدبَةِ . قالَ مُحَمَّدُ بنُ [ عَلِيِّ بنِ‌] أبي قُرَّةَ : نَقَلتُ مِن كِتابِ أبى جَعفَرٍ مُحَمَّدِ بنِ الحُسَينِ بنِ سُفيانَ البَزَوفَرِىِّ رَضِىَ اللَّهُ عَنهُ هذَا الدُّعاءَ ، وذَكَرَ فيهِ أنَّهُ الدُّعاءُ لِصاحِبِ الزَّمانِ صَلَواتُ اللَّهِ عَلَيهِ وعَجَّلَ فَرَجَهُ وفَرَجَنا بِهِ ، ويُستَحَبُّ أن يُدعى‌ بِهِ فِى الأعيادِ الأربَعَةِ.۲
دعا براى نوحه و ندبه : محمّد بن ابى قره مى‌گويد : اين دعا را از كتاب ابو جعفر محمّد بن حسين بن سفيان بزوفرى - كه خداوند از او خشنود باشد - نقل كردم و در آن ياد شده كه : دعا براى امام زمان - كه درودهاى خداوند بر او باد و خداوند در فرج او شتاب ورزد و امور ما را به وسيله ايشان گشايش دهد - است. و مستحب است كه در عيدهاى چهارگانه خوانده شود.
برخى گفته‌اند : بزوفرى تصريح كرده است : «إنّه الدعاء لصاحب الزمان»؛ بنا بر

1.المزار الكبير : ص ۲۷ .

2.ر.ك: ص ۱۲۴ ح ۱۰۵۴ .


دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد ششم
150

هيچ‌كس از عالمان ، دعايى را كه خود انشا كرده است، مستحب نمى‌شمارد و آن را به ايّام خاص، پيوند نمى‌دهد .
اين نكته مى‌تواند قرينه‌اى بر صدور حديث از ائمّه عليهم السلام باشد . حتّى اگر وثاقت بزوفرى را نپذيريم، باز هم نمى‌توان اين گونه سخن را به شخصى نسبت داد كه شيخ مفيد از او نقل حديث كرده است .
۲ . سيّد ابن طاووس نيز در كتاب الإقبال و در اعمال روز عيد فطر آورده است : «دعاء آخر بعد صلاة العيد» و سپس دعاى ندبه را آورده و پس از آن گفته است :
فاذا فرغت من الدعاء فتأهّب للسجود بين يدى مولاك وقل ما رويناه باسنادنا إلى أبى عبد اللَّه عليه السلام قال : إذا فرغت من دعاء العيد المذكور ضع خدك الأيمن على الأرض وقل : ... .۱
وقتى دعا را به پايان بردى، در پيشگاه مولايت به سجده بيفت و آنچه ما از امام صادق عليه السلام روايت كرده‌ايم بگو . امام فرمود : بگو : «هرگاه دعاى عيد ياد شده را به پايان بردى، گونه راستت را بر زمين بگذار و بگو ..».
اگر چه انشاى دعا را عالمان شيعى انجام داده‌اند؛ ولى معمولاً هر گاه عالمى، دعايى را انشا مى‌كرد، اين نكته را يادآور مى‌شد كه آن دعا منسوب به معصوم عليه السلام نيست .۲

1.الإقبال : ج ۱ ص ۵۰۴ .

2.سيّد ابن طاووس در مواردى اين نكته را يادآورى كرده است . مثلاً: فصل ششم : فيما نذكره من دعاء انشأناه نذكره عند تناول الطعام؛ فصل ششم: در دعايى كه ساخته‌ايم و هنگام تناول غذا مى‌خوانيم (الإقبال : ج ۱ ص ۲۴۲) . و يا در جائى ديگر آورده فصل : امّا آنچه در هنگام رؤيت هلال شوّال گفته مى‌شود، ما بيشتر در كتاب اعمال ماه دعايى را انشا كرديم كه براى همه ماه‌ها مناسب است. پس اگر آن را نيافت، در هنگام رؤيت هلال شوّال بگويد . (الإقبال : ج ۲ ص ۱۶). فصل دهم : آنچه در خداحافظى با منزل اوّل [در سفر] مى‌گوييم به صورت انشا (الأمان من إخطار الأسفار : ص ۱۴۰). مرحوم شيخ صدوق نيز نوشته است : من در اخبار چيز تعيين شده مشخّصى را براى زيارت حضرت صديقه عليها السلام نيافتم. پس آنچه براى خودم دوست داشتم، براى هر كس كه كتاب مرا نگاه مى‌كند نيز همان را پسنديدم (كتاب من لا يحضره الفقيه: ج ۲ ص ۵۷۴). گفتنى است : سيّد ابن طاووس به استناد به روايت «ان أفضل الدعاء ما جرى على لسانك ؛ بهترين دعا آن است كه بر زبانت جارى شود»، انشاء دعاى خود را عملى مقبول دانسته است (الأمان من إخطار الأسفار : ص ۲۰) .

  • نام منبع :
    دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد ششم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری‌شهری، با همکاری محمّد کاظم طباطبایی و جمعی از پژوهشگران، ترجمه: عبدالهادی مسعودی
    تعداد جلد :
    10
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 13381
صفحه از 453
پرینت  ارسال به