چيزى نيست كه بتوان به شيوه علمى، آن را اثبات كرد. بنا بر اين، شايد بتوان گفت كه مقصود از سيّد حسنى - در تنها روايت معتبرى كه بدان اشاره شد - ، همان نفْس زكيّه است.

۹ - ۵ . نداى آسمانى‏

صدايى از آسمان كه گاه از آن به «صيحه» تعبير مى‏شود، يكى ديگر از نشانه‏هاى مهمّ ظهور امام عصر عليه السلام شمرده مى‏شود. بنا بر برخى احاديث، اين علامت نيز حتمى است. موضوع نداى آسمانى، به منابع شيعه اختصاص ندارد؛ بلكه در احاديث اهل سنّت هم فراوان آمده است.
فراوانىِ احاديث نداى آسمانى به اندازه‏اى است كه براى نمونه در الغيبة نعمانى از شصت و هشت حديث باب علائم، سى حديث، در باره اين نشانه سخن مى‏گويد. البته اين فراوانى، غير از احاديث ديگر باب‏ها و ديگر كتاب‏هاست. در برخى احاديث ندا، به آيه «إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَيْهِمْ مِنَ السَّماءِ آيَة»^۱، استدلال و گويا نداى آسمانى، مصداقى براى اين آيه، شمرده شده است.^۲
از مطالعه احاديث و مراجعه به كتب لغت استفاده مى‏شود كه سه واژهِ ندا، صيحه و صوت، مترادف اند يا دست كم در اين موضوع، در يك معنا به كار رفته‏اند. ابن منظور، ندا را به صوت، و صوت را به ندا معنا كرده است.^۳همچنين مصدر صيحه (صياح) را «صوت»، و صيحه را «عذاب» معنا كرده است.^۴
به نظر مى‏رسد كه كاربرد متعدّد صيحه در قرآن، الزاماً به معناى عذاب نيست؛ بلكه مقصودِ حق تعالى، صدايى است كه عذاب الهى را به دنبال دارد يا هشدار به

فرزندان عبّاس با هم اختلاف كنند و سلطنت آنان سست شود، شامى و يمانى ظهور مى‏كنند و حسنى به حركت درمى‏آيد و صاحب الأمر از مدينه به مكّه مى‏آيد... و از خداوند اجازه ظهور مى‏طلبد. آن گاه برخى از موالى او اين خبر را براى حسنى مى‏برند و او بر خروج، پيش‏دستى مى‏كند؛ امّا اهل مكّه، او را مى‏كُشند و سرش را براى شامى مى‏فرستند. در اين زمان، صاحب الأمر آشكار مى‏شود و مردم با او بيعت مى‏كنند.^۱
اگر چه ممكن است كه از نظر سند، بر اين حديث، اشكالى وارد نباشد، ولى در آن از اختلاف بنى عبّاس سخن گفته شده كه مجموع حديث را با مشكل رو به رو مى‏كند و عبارت هم به گونه‏اى نيست كه بتوان گفت مقصود امام، فاصله‏اى طولانى بين اختلاف بنى عبّاس و ظهور حسنى است. از طرفى، تصوّر برگشت حكومت عبّاسيان يا تشكيل حكومتى به نام آنان در آخر الزمان بر هيچ دليل و قرينه درستى استوار نيست. اشكال دوم، ابهاماتى است كه در اين حديث به چشم مى‏خورد. اين كه مهدى پس از آمدن از مدينه به مكّه، تازه اجازه ظهور بخواهد و اين كه حسنى در برابر مهدى براى قيام، پيش‏دستى كند، مطالبى قابل تأمّل است. كشته شدن حسنى به دست اهل مكّه و فرستادن سر او براى شامى هم مطلبى است كه در احاديث ديگر وجود ندارد. ضمن اين كه به نظر مى‏رسد كه فرستادن سر مقتول، مربوط به تاريخ صدر اسلام است، نه آخر الزمان كه ارتباطات به گونه ديگرى تصوير شده است.
احاديث ديگرى نيز در باره سيّد حسنى و قيام او وجود دارند كه آنها نيز معمولاً با اشكالات محتوايى مواجه اند .
اين پيشينه در باره احاديث مربوط به حسنى و مهم‏تر از اين، ضعف منبع و سند و متن اين احاديث، چنين نتيجه مى‏دهد كه قيام حسنى قبل از ظهور،