راويان يا محدّثان نيز در نقل معنا تسامح كرده و به خاطر مرادف دانستن اشراط الساعه با علائم ظهور، آن دو را به جاى يكديگر به كار برده باشند.
چهارمين علّت، نزديك بودن الفاظ قيام و قيامت و قائم با همديگر و هم‏معنا بودن آنهاست. مثلاً نعمانى، روايتى از امير مؤمنان عليه السلام آورده كه با عبارت «لاتقوم القيامة حتّى تظهر الحمرة...» آغاز مى‏شود.^۱يعنى قيامت به پا نمى‏شود مگر آن كه نشانه‏هايى از جمله سرخى در آسمان محقّق شود؛ امّا مرحوم مجلسى، همين حديث را با عبارت «لايقوم القائم حتّى...» آورده است.^۲ اين گونه تشابه و تصحيفات مى‏تواند دليلى ديگر بر خلط علائم ظهور، با نشانه‏هاى قيامت باشد.

۷. اقسام علائم ظهور

براى نشانه‏هاى ظهور، تقسيم‏هاى گوناگونى ذكر كرده‏اند. از مهم‏ترين آنها، تقسيم به علامت متّصل (نزديك) و منفصل (دور)، همچنين تقسيم به حتمى و غير حتمى است. تقسيمات ديگرى مانند علائم طبيعى و غير طبيعى، عادى و خارق العاده، كلّى يا جزئى، عام و خاص، مجمل و كنايى، مقيّد يا مشروط، قطعى يا مشكوك، در كتاب‏هايى كه از نشانه‏هاى ظهور سخن گفته‏اند، به چشم مى‏خورد.
بررسى‏ها نشان مى‏دهد كه از اين همه تقسيم‏بندى‏ها، فقط يك مورد آن در احاديث وجود دارد و آن حتمى بودن و غير حتمى بودن است كه از آن دو به محتوم و موقوف هم تعبير مى‏شود.

۷ - ۱. علائم حتمى و غير حتمى‏

در حديثى از امام صادق عليه السلام چهار نشانه ذكر شده و آنها را محتوم دانسته است.^۳در

ميان آمده كه در منابع اهل سنّت، به عنوان نشانه‏هاى قيامت ياد مى‏شود.^۱
مطالعه احاديث علائم ظهور و در كنار آن، احاديث اشراط الساعه، به خوبى نشانگر شباهت آن دو دسته اخبار به يكديگر است. علّت اين امر را در چند مطلب مى‏توان جستجو كرد: يكى اين كه در برخى احاديث، كلمه «الساعه» به ظهور مهدى عليه السلام تأويل شده‏^۲ و راه استفاده احاديث، اشراط الساعه براى نشانه‏هاى ظهور، باز شده است. يكى از نويسندگان معاصر، احاديث اشراط الساعه را در باب علائم ظهور آورده و سپس مى‏نويسد: «از آن جا كه در برخى از روايات، الساعه به ظهور حضرت تأويل شده، روايات اشراط الساعه را به نشانه‏هاى ظهور تفسير كرديم» .^۳
دوم، تعبيراتى كه در برخى احاديث وارد شده، اين تصوّر را ايجاد كرده كه زمان ظهور مهدى، نزديك زمان برپايى قيامت است. به نظر مى‏رسد احاديثى با اين مضمون كه: «اگر يك روز از دنيا هم باقى نمانده باشد، مهدى خواهد آمد» يا «قيامت برپا نمى‏شود مگر اين كه مردى از اهل بيت من قيام مى‏كند»،^۴ زمينه‏اى براى آميختن نشانه‏هاى ظهور با اشراط الساعه شده باشد. در صورتى كه مراد از اين احاديث، تأكيد بر قيام مهدى و قطعى بودن آن است، نه اين كه اين حركت، نزديك به قيامت يا آخرين روزهاى جهان رخ مى‏دهد.
سوم، ارتباط امام مهدى عليه السلام با پايان تاريخ است. آدميان با هر دين و آيينى، معتقدند كه پايان درخشان تاريخ، همراه با ظهور منجى عدالت‏گستر است و پايان قيام هم با قيامت است. به نظر مى‏رسد كه اين ذهنيت‏ها باعث شده باشد برخى