201
دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد دوم

۶ . بشر بن سليمان، راوى اصلى واقعه، نيز مجهول است.

۷ .با توجّه به مطالب گفته شده، سند اين روايت معتبر و مورد وثوق و اعتماد نيست؛ ولى دليلى بر انكار آن نيز وجود ندارد.

۸ . برخى اين شبهه را مطرح كرده‏اند كه: در سال‏هاى جوانىِ امام عسكرى عليه السلام، جنگى فراگير بين مسلمانان و روميان رخ نداده است كه منجر به اسير شدن آنان و بويژه نوه پادشاه روم گردد.۱

اين اشكال وارد نيست؛ زيرا در بين سال‏هاى ۲۴۵ - ۲۵۴، جنگ‏ها و درگيرى‏هاى متفاوتى بين مسلمانان و روميان گزارش شده است. در كتاب‏هاى الكامل فى التاريخ و تاريخ ابن خلدون نيز اين گزارش‏ها به چشم مى‏آيند.۲ دو درگيرى مهم در سال‏هاى ۲۴۹ و ۲۵۳ هجرى، از جمله رخدادهايى اند كه مى‏توانند زمينه‏ساز موضوع اسارت شمارى از روميان باشند.

گفتنى است ظاهر گزارش موجود در كمال الدين نوشته شيخ صدوق و الغيبة تأليف شيخ طوسى، آن است كه نرجس خاتون، ناشناس از قصر فرار كرده و خود را

1.تاريخ سياسى عصر غيبت امام دوازدهم ، جاسم محمّد حسين ، ترجمه محمّدتقى آية اللهى: ص ۱۱۵ .

2.. ر.ك : تاريخ ابن خلدون: ج ۳ ص ۳۴۷ (حوادث سال ۲۴۵ و ۲۴۶)، تاريخ اليعقوبى: ج ۲ ص ۴۹۶ (حوادث سال ۲۴۹) و ص ۵۰۱ (حوادث سال ۲۵۳)، المنتظم: ج ۱۲ ص ۸ (حوادث سال ۲۴۸).


دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد دوم
200

كه اين گزارش در آن دوره، متنى مقبول شمرده مى‏شده است.

۲ . طريق شيخ صدوق با سه واسطه به محمّد بن بحر شيبانى مى‏رسد. در طريق ديگر، مؤلّف كتاب دلائل الإمامة با يك واسطه و شيخ طوسى با دو واسطه آن را از محمّد بن بحر شيبانى گزارش كرده‏اند. ۱

۳. با وجود آن كه شيخ صدوق مى‏توانسته اين متن را بدون واسطه و يا با يك واسطه از محمّد بن بحر شيبانى نقل كند؛ ولى آن را با سه واسطه نقل كرده است، در حالى كه شيخ طوسى - كه دو طبقه از شيخ صدوق متأخّر است - ، آن را با دو واسطه نقل نموده و اين تفاوت، بسيار عجيب است.

شايد دورى جغرافيايى محمّد بن بحر شيبانى از سرزمين رى و شهرهاى مشهور حديثى، موجب وجود اين واسطه‏ها در سند باشد.

۴ . همه افراد موجود در سند بجز محمّد بن بحر (راوى اوّل)، مجهول يا مهمل هستند كه نشانه ضعف رجالى آنها و در نتيجه ضعف اين سند است.

۵ . محمّد بن بحر شيبانى (راوى اوّل) نيز به غلو متّهم شده و در كتاب‏هاى رجالى، مورد بحث قرار گرفته است. برآيند حاصل از تحقيقات رجالى، توثيق واعتبار او را اثبات نمى‏كند.۲ او فردى پرروايت و از معاريف حديثى هم نيست.

1.سند كمال الدين (ص ۴۱۷ ح ۱) اين گونه است : حدّثنا محمّد بن علىّ بن حاتم النوفلى ، قال : حدّثنا أبو العبّاس أحمد بن عيسى الوشّاء البغدادى ، قال : حدّثنا أحمد بن طاهر القمّى ، قال : حدّثنا أبو الحسين محمّد بن بحر الشيبانى. سند شيخ طوسى در الغيبة (ص ۲۰۸ ح ۱۷۸) چنين است : أخبرنى جماعة عن أبى المفضّل الشيبانى عن أبى الحسين محمّد بن بحر بن سهل الشيبانى الرهنى قال : قال بشر بن سليمان النخّاس. و در كتاب دلائل الإمامة (ص ۴۸۹ ح ۴۸۸) هم بدين صورت آمده : حدّثنا أبو المفضّل محمّد بن عبد اللَّه بن المطّلب الشيبانى سنة خمس و ثمانين و ثلاثمائة، قال : حدّثنا أبو الحسين محمّد بن بحر الرهنى الشيبانى، قال : وردت كربلاء سنة ستّ و ثمانين و مائتين.

2.ابوالحسين، محمد بن بحر رهنى شيبانى (درگذشته پيش از سال ۳۲۰) ، اهل نرماشير كرمان و مؤلف كتابهاى متعدد مانند: البدع، التقوى، الاتّباع، الفرق بين الآل و العترة و ... است. دو تن از رجال شناسان كهن شيعه، يعنى غضائرى (رجال ابن غضائرى: ص ۹۸ ش ۱۴۷) و كشّى (رجال الكشّى: ج ۱ ص ۳۶۳) ، او را غالى خوانده‏اند و شيخ طوسى نيز او را متهمّ به غلوّ و تفويض دانسته (الفهرست: ص ۳۹۰، ش ۵۹۹، الرجال : ص ۴۴۷ ش ۶۳۵۶) و نجاشى درباره او گفته: «برخى از همكشيان ما ميگويند: او متمايل به غلوّ بود، اما حديثش تقريباً سالم است»، اما خود در منشأ اين قول ترديد كرده است (الفهرست ، نجاشى: ج ۲ ص ۳۰۳ ش ۱۰۴۵). اما شيخ صدوق ، در كتاب علل الشرائع (ص ۲۱۱) تعبير «رضى اللَّه عنه» را براى او به كار برده كه نشان از گونه‏اى مقبوليت نسبى نزد وى دارد. نكته تأمل برانگيز، نقل اندك محدثان از محمد بن بحر با وجود تأليفات فراوان - حدود پانصد كتاب (الفهرست ، طوسى: ص ۳۹۰، شماره ۵۹۹) - منسوب به اوست. براى نمونه شيخ صدوق در كتابهاى فراوان خود، رواياتى انگشت شمار از او نقل كرده كه محتواى همين گزارشها هم چندان مقبول و متعارف نمى نمايد) كتاب من لا يحضره الفقيه: ج ۳ ص ۱۰۶ ح ۳۴۲۶ و ص ۱۰۸ ح ۳۴۲۷، كمال الدين: ص ۳۵۲ ح ۵۰ و ص ۴۵۴ ح ۱۲). در ديگر كتابهاى حديثى نيز وضعيت همين گونه است . از اين رو و بر پايه مجموع قرينه‏ها، نمى توان به گزارشهاى محمد بن بحر رهنى، اعتماد كرد.

  • نام منبع :
    دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد دوم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری‌شهری، با همکاری محمّد کاظم طباطبایی و جمعی از پژوهشگران، ترجمه: عبدالهادی مسعودی
    تعداد جلد :
    10
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 8955
صفحه از 403
پرینت  ارسال به