با آن كه در دل به آن يقين آورده بودند، ولى از روى ستم و برترى‏جويى انكارش كردند. پس بنگر كه عاقبت تبهكاران چگونه بود».

مقارنت رجعت با قيام امام مهدى عليه السلام

در مورد زمان رجعت، به طور قاطع مى‏توان گفت كه رجعت، امرى مرتبط با ظهور امام زمان عليه السلام است. ميان علماى شيعه در اين زمينه اختلافى وجود ندارد و تقريباً تمام كسانى كه در باره رجعت سخن گفته‏اند، آن را مقارن ظهور ايشان دانسته‏اند. چنان كه گذشت، شيخ صدوق در احتجاج بر مخالفان، بازگشت مسيح در آخر الزمان و نماز خواندن وى به امامت امام مهدى عليه السلام را به نقل از آنان بيان مى‏كند.^۱
شيخ مفيد، اعتقاد به رجعت هنگام قيام امام مهدى عليه السلام را بين اماميّه اجماعى مى‏داند و ادلّه‏اى بر آن مى‏آورد و به شبهات مخالفان، پاسخ مى‏دهد.^۲ سيّد مرتضى نيز رجعت را هنگام ظهور امام زمان عليه السلام مى‏داند و اين عقيده را به كلّ شيعه اماميه نسبت مى‏دهد.^۳جالب اين جاست كه وى اين سخن را در پاسخ پرسشى مى‏گويد كه به تفسيرى شاذ از رجعت معتقد است و رجعت را به معناى بازگشت دولت اهل بيت عليهم السلام در زمان قائم عليه السلام مى‏داند، نه بازگشت خود آنها، هر چند در اين تفسير نيز زمان رجعت، در ايّام حكمرانى امام مهدى عليه السلام تصوير شده است. ^۴شيخ طبرسى نيز

موجود مثالى يا عقلى مى‏شود. حال اگر دوباره به دنيا باز گردد، موجودى مادّى مى‏شود و از فعليت تجرّدى به قوّه باز مى‏گردد.
پاسخ: اين اشكال وارد نيست؛ زيرا حتّى اگر اين اصل فلسفى كه چيزى از فعل به قوّه باز نمى‏گردد، درست باشد، امّا زنده شدن موجودى پس از مرگ، از مصاديق آن نيست. انسان پيش از مرگ نيز تجرّد دارد. نفْس انسانى چه هنگام تعلّق به بدن، چه پس از آن و چه با تعلّق دوباره به بدن، مجرّد است. مرتبه نفْس، در هيچ يك از اين حالات تفاوت نمى‏كند و چنين نيست كه پيش از مرگ، مادّى باشد و پس از مرگ، مجرّد شود و با رجعت، دوباره مادّى گردد. بنا بر اين، چيزى از فعل به قوّه باز نمى‏گردد؛ بلكه فعليت جديدى پديد مى‏آيد.^۱
در مجموع بايد گفت: اگر كسى نخواهد جزئيات رجعت را آن چنان كه در پاره‏اى احاديث آمده است، بپذيرد، امّا چاره‏اى جز قبول اصل رجعت ندارد. ادلّه محكم قرآنى و حديثى در اين زمينه قاطع اند و نمى‏توان آنها را انكار كرد، هر چند فهم جزئيات رجعت بر برخى دشوار باشد. افزون بر اين، بايد توجّه داشت كه اعتقاد به رجعت، از محكمات اعتقادات شيعى است، امّا از اصول اعتقادى نيست و ندانستن جزئيات و فروع آن يا احياناً غفلت از اصل آن، ضررى به ايمان و اعتقاد فرد نمى‏زند. البتّه اگر كسى آگاهانه و پس از ديدن ادلّه محكم رجعت، آن را رد كند، مشمول حكم اين آيه شريف مى‏شود كه در مقام توبيخ منكران از اهل كتاب مى‏فرمايد:
«وَ جَحَدُوا بِها وَ اسْتَيْقَنَتْها أَنْفُسُهُمْ ظُلْماً وَ عُلُوًّا فَانْظُرْ كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الْمُفْسِدينَ.^۲