تقسيم كار قائل شويم. ثالثاً ممكن است رجعت ساير امامان، پس از شهادت امام مهدى عليه السلام باشد. دليلى قاطع بر اين مطلب نيست كه امامت امام زمان عليه السلام تا قيامت ادامه خواهد داشت، به ويژه اين كه در برخى احاديث، از رحلت ايشان و كفن و دفنشان به دست امام حسين عليه السلام سخن رفته است. افزون بر اين، حديثى از رجعت امير مؤمنان عليه السلام و امامان ديگر سخن گفته است و امامان عليهم السلام را به عنوان كارگزاران على عليه السلام معرّفى كرده است.^۱
پاسخ‏هاى ديگرى نيز به اين اشكال داده‏اند كه براى پرهيز از تطويل، از بيان آنها خوددارى مى‏كنيم؛^۲ امّا در هر حال، عدد امامان از دوازده، تجاوز نخواهد كرد و همان امامان قبلى باز خواهند گشت.
۷. رجعت، مستلزم تناسخ است و تناسخ از نظر اسلام، مردود است. پس رجعت، مردود است.
پاسخ: اين اشكال از فهم نادرست معناى تناسخ و معناى رجعت ناشى شده است. تناسخ به معناى آن است كه روح كسى پس از مرگ، در بدنى ديگر، غير از بدن خودش وارد شود؛ امّا رجعت به معناى بازگشت روح به بدن خود فرد است، دقيقاً مانند همان اتّفاقى كه در معاد خواهد افتاد. اگر بازگشت روح به بدن در معاد مستلزم تناسخ است، در رجعت هم هست؛ امّا نه در معاد و نه در رجعت، بازگشت به بدنى ديگر نيست؛ بلكه بازگشت به بدن خود فرد است. بنا بر اين، هيچ امرى كه محال يا خلاف اسلام باشد اتّفاق نخواهد افتاد.
۷. كسى كه به كمال خاصّ خود رسيده، اگر پس از مرگ، دوباره به دنيا باز گردد، رجوع از فعل به قوّه است و اين، محال است؛ زيرا قوّه‏اى كه يك بار به فعليت برسد، بار ديگر به قوّه باز نمى‏گردد. نفْس انسان با مُردن، تجرّد پيدا مى‏كند و يك

از دلايل زير انجام مى‏شود: مجازات، اذيّت يا بيان خيانت آنها به مردم. مجازات را در آخرت خواهند كشيد و مجازات دنيوى آنها ظلم است. اذيّت را در قبر خواهند ديد. بيان خيانت آنها نيز در اين زمان فايده ندارد، براى مردم زمان خودشان مفيد است، نه مردم زمان ديگر.^۱
پاسخ: احاديث باب رجعت، تصريح دارند كه باز گرداندن مجرمان، براى مجازات دنيوىِ آنان است و مجازات دنيوى، هيچ منافاتى با عذاب آخرت ندارد و ظلم نيست، چنان كه اگر قاتلى را در دنيا قصاص كنند، باز هم در آخرت عذاب در انتظارش هست. چشيدن شيرينى اجراى عدالت در دنيا، حق مظلومان است. بنا بر اين، نبايد اجراى اين حق را منافى عذاب آخرت دانست. همچنين مى‏توان بيان خيانت آنان را براى ديگران، از جمله دلايل رجعت آنها دانست. اين بيان، تنها براى مردم زمان خودشان مفيد نيست؛ بلكه براى مردم هر زمانى مفيد است و مى‏تواند درسى عبرت‏آميز باشد.

۶. چنان كه پس از اين خواهد آمد، رجعت امامان عليهم السلام در زمان امام زمان عليه السلام اتّفاق خواهد افتاد. به ادلّه عقلى و نقلى اثبات شده كه ممكن نيست يك چشم به هم زدن زمين، از حجّت، خالى بماند، و ممكن نيست غير افضل بر افضل مقدّم شود... با اين مقدّمات، رجعت معنا ندارد؛ چون لازم مى‏آيد يا امام مهدى عليه السلام از امامت عزل شود، در صورتى كه بر حسب ادلّه، امامت او تا قيامت ادامه دارد، يا غير افضل - يعنى امام زمان عليه السلام بر افضل - ، يعنى امير مؤمنان عليه السلام يا امام حسين عليه السلام - مقدّم باشد و يا عدد امامان از دوازده نفر زيادتر باشد و رياست امام، عمومى نباشد.^۲
پاسخ: اوّلاً اگر امامت غير افضل به امر و اجازه خود افضل باشد، اشكالى ندارد. ثانياً ممكن است هر يك از امامان رهبرى ناحيه‏اى را به دست گيرند و به نوعى