ادلّه و شبهات مخالفان رجعت‏

مخالفان رجعت، سعى كرده‏اند براى موضع خود، ادلّه‏اى بياورند. شيخ حرّ عاملى، شبهات آنان را به تفصيل نقل كرده و پاسخ داده است.^۱برخى از آنها صرفاً استبعاد^۲ است و برخى ديگر، استناد به ادلّه نقلى و برخى ديگر، ادّعاى نداشتن دليل بر اثبات رجعت؛ امّا چنان كه پيش‏تر ملاحظه شد، با وجود ادلّه قرآنى بر وقوع رجعت، نه جايى براى استبعاد وجود دارد و نه ادّعاى بى دليلى پذيرفتنى است.
بنا بر اين، تنها بايد ديد آيا دليلى بر نفى رجعت وجود دارد كه با ادلّه اثبات رجعت، تعارض كند يا نه. مهم‏ترين استدلال‏هاى مخالفان به شرح زير است:
۱.خداى متعال، تقاضاى بازگشت عدّه‏اى را هنگام مرگ رد مى‏كند. چگونه مى‏توان پذيرفت كه پس از مرگ باز گردند. قرآن كريم مى‏فرمايد:
«حَتَّى إِذا جاءَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قالَ رَبِّ ارْجِعُونِ لَعَلِّى أَعْمَلُ صالِحاً فِيما تَرَكْتُ كَلَّا إِنَّها كَلِمَةٌ هُوَ قائِلُها وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلى يَوْمِ يُبْعَثُونَ.^۳
چون مرگ به يكى از آنان رسد، مى‏گويد: «پروردگارا! مرا برگردان تا كارهاى شايسته‏اى‏ن‏كه ترك كرده‏ام، به جا آورم». هرگز! اين سخنى است كه وى مى‏گويد و در جلوشان برزخى است تا روزى كه مبعوث شوند»».
قرآن، ادّعاى درخواست كنندگان بازگشتن را تكذيب مى‏كند و مى‏فرمايد:
«وَ لَوْ رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ وَ إِنَّهُمْ لَكاذِبُونَ.^۴
و اگر هم باز گردانده شوند، قطعاً به آنچه از آن منع شده بودند، بر مى‏گردند و آنان دروغگويند».

ترديد باقى نمى‏گذارد.
برخى انديشمندان‏^۱ خواسته‏اند از آنچه در حكمت‏هاى رجعت گفته شد، استدلالى عقلى بر ضرورت آن بياورند. آنان سعى كرده‏اند كه با چينش مقدّمات چهارگانه، بگويند: موانعى براى فعليت يافتن خاصيت وجودىِ پيامبر صلى اللّه عليه و آله و ائمّه اطهار عليهم السلام وجود داشته كه نمى‏تواند استمرار يابد؛ زيرا «القسر لا يدوم؛ قسر^۲نمى‏تواند دائمى باشد». بنا بر اين، عقلاً بايد رجعت اتّفاق بيفتد.
اين استدلال از چند جهت مخدوش است. مى‏توان پرسيد: كدام دليل عقلى اثبات كرده است كه بايد خاصيت وجودى هر موجودى، فعليت پيدا كند؟ نهايت چيزى كه مى‏توان گفت، اين است كه ايجاد فرصت براى تكميل اين ظرفيت‏هاى وجودى از نظر عقلى، استحسان دارد؛ امّا نمى‏توان از آن ضرورت و الزام را نتيجه گرفت.
ثانياً قاعده «القسر لا يدوم» اگر درست باشد، در امور طبيعى جارى مى‏شود؛ امّا در امور انسانى كه با اراده‏هاى مردم سر و كار پيدا مى‏كنيم، سخن گفتن از قسر، درست نيست. آن جا قسرى در كار نيست، تا اين كه در دائمى بودن يا نبودن آن گفتگو شود.
بله، همچنان كه گفته شد، مى‏توان از استحسان اين امور سخن گفت؛ امّا اثبات ضرورت عقلى، نيازمند استدلالى قوى‏تر و مؤونه‏اى بيشتر است. در اين گونه امور، نيازى به تكلّف براى اثبات عقلى نيست؛ زيرا ادله محكم قرآنى و حديثى، بر امكان و وقوع رجعت وجود دارند. احاديث مربوط نيز فراتر از حدّ تواترند.