61
دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد هشتم

رجعت نخواهند كرد. افزون بر اين، تأويل طبرى - كه به تبع عكرمه و ديگران است - ، خلاف ظاهر آيه است و دليلى بر ضرورت و جواز اين تأويل وجود ندارد.۱
۵ . «وَ إِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ النَّبِيِّينَ لَمَا آتَيْتُكمْ مِنْ كتَابٍ وَ حِكمَةٍ ثُمَّ جَاءَكمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَكمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَ لَتَنْصُرُنَّهُ قَالَ أَ أَقْرَرْتُمْ وَ أَخَذْتُمْ عَلَى ذلِكمْ إِصْرِى قَالُوا أَقْرَرْنَا قَالَ فَاشْهَدُوا وَ أَنَا مَعَكمْ مِنَ الشَّاهِدِينَ.۲
و [ياد كن‏] هنگامى را كه خداوند از پيامبران پيمان گرفت كه هر گاه به شما كتاب و حكمتى دادم، سپس شما را فرستاده‏اى آمد كه آنچه را با شماست، تصديق كرد، البتّه به او ايمان بياوريد و حتماً يارى‏اش كنيد. [آن گاه ]فرمود: «آيا اقرار كرديد و در اين باره پيمانم را پذيرفتيد؟». گفتند: آرى، اقرار كرديم. فرمود: «پس گواه باشيد و من با شما از گواهانم»».
اين آيه از پيمانى جدّى و مؤكّد ياد مى‏كند كه خدا از پيامبران گذشته گرفته و بر اساس آن بايد به رسول خدا صلى اللّه عليه و آله ايمان بياورند و او را يارى دهند. خداوند، اين پيمان را با انواع تأكيدها و اقرار گرفتن و شاهد گرفتن تشديد مى‏كند. اين يارى هنوز به طور روشن و كامل واقع نشده است و انتظار مى‏رود در رجعت اتّفاق افتد و اگر اتّفاق نيفتد، با اين همه تأكيد و پافشارى بر اين پيمان، سازگار نيست.
البتّه مى‏توان مصاديق ضعيف‏ترى از يارى را در نظر گرفت كه قبلاً واقع شده باشد. مثلاً به وسيله دعوت پيروانشان به پذيرش پيامبرى كه بعد خواهد آمد،۳يا اين‏

1.عجيب‏تر از كار طبرى، ابن كثير است كه نظر امام باقر عليه السلام را در كنار نظر ابن عبّاس و قتاده و ديگران، از جمله كسانى بر مى‏شمرد كه رجوع را بازگشت به دنيا قبل از روز قيامت معنا مى‏كنند (تفسير ابن كثير: ج ۵ ص ۳۶۶)؛ امّا پس از اين سكوت مى‏كند و بقيّه كلام امام باقر عليه السلام را نمى‏آورد كه اين آيه را دال بر رجعت گروهى ديگر از مردمان مى‏داند. اين جاست كه ميزان امانتدارى اين مفسّران معلوم مى‏شود.

2.آل عمران: آيه ۸۱.

3.اين تأويل از سوى بسيارى از مفسّران اهل سنّت ارائه شده است، از جمله، طبرى در جامع البيان (ج ۳ جزء ۳ ص ۳۳۲)، نيشابورى در تفسير غرائب القرآن (ج ۲ ص ۱۹۸)، آل سعدى در تفسير الكريم الرحمن (ج ۱ ص ۱۴۴)، ابن ابى حاتم در تفسير القرآن العظيم (ج ۲ ص ۶۹۴) و ديگران.


دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد هشتم
60

اين آيه بهترين دليل بر رجعت است.
مفسّران اهل سنّت، در تفسير اين آيه چند دسته شده‏اند. برخى هلاك و رجوع را مطابق ظاهر آيه، مادّى و جسمانى مى‏دانند و در باره اين پرسش كه : «اگر رجعتى براى هيچ كس واقع نمى‏شود، چرا خداى متعال در اين آيه حكم عدم بازگشت را به اقوام هلاك‏شده، اختصاص داده است؟»، سكوت كرده‏اند.۱
دسته ديگر، هلاك و رجوع را معنوى در نظر گرفته‏اند و گفته‏اند: مراد، آن است كه خداوند، هلاك برخى را مقدّر كرده است؛ زيرا آنان از گناه و كفر خويش باز نمى‏گردند. اينان مجبور شده‏اند: چند تأويل و چند تقدير درست كنند كه همه آنها خلاف ظاهر آيه است.۲
دسته سوم، هر دو احتمال را داده‏اند.۳ طبرى ضمن اشاره به نظر امام باقر عليه السلام و مسئله رجعت، احتمال دوم را ترجيح مى‏دهد. استدلال وى براى ترجيح احتمال دوم، اين است كه خداى متعال از كار خودش در قبال كسانى خبر مى‏دهد كه از پاسخ مثبت به رسولان اجتناب كرده‏اند، نه از هلاك كردن كسانى كه كفر ورزيده‏اند يا كار نيك نكرده‏اند.
اين استدلال، مخدوش است؛ زيرا اشكالى ندارد كه خداوند، سرنوشت كسانى را كه با رسولان مخالفت كرده‏اند و به آنان كفر ورزيده‏اند، بيان كند و بگويد: آنان

1.مانند ابن عبّاس، فريابى، قتاده، مقاتل، ابن ابى حاتم و بيهقى (ر.ك: روح المعانى: ج ۱۷ ص ۹۱، التفسير الوسيط للقرآن الكريم: ج ۹ ص ۲۵۰ و الدرّ المنثور: ج ۵ ص ۶۷۲).

2.مانند زجاج، ابوعتبه، مجاهد، حسن و عكرمه (ر.ك: روح المعانى: ج ۱۷ ص ۹۱، التفسير الوسيط للقرآن الكريم: ج ۹ ص ۲۵۰، و الدرّ المنثور: ج ۵ ص ۶۷۲).

3.مانند آلوسى در روح المعانى (ج ۱۷ ص ۹۱)، سيوطى در الدرّ المنثور (ج ۵ ص ۶۷۲)، قرطبى در الجامع لأحكام القرآن (ج ۱۱ ص ۳۴۱)، زحيلى در تفسير الوسيط (ج ۲ ص ۱۶۱۵) و التفسير المنير فى العقيدة و الشريعة و المنهج (ج ۱۷ ص ۱۳۰) و سورآبادى در تفسير سورآبادى (ج ۳ ص ۱۵۸۴).

  • نام منبع :
    دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد هشتم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری‌شهری، با همکاری محمّد کاظم طباطبایی و جمعی از پژوهشگران، ترجمه: عبدالهادی مسعودی
    تعداد جلد :
    10
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 13584
صفحه از 400
پرینت  ارسال به