55
دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد هشتم

كشته شدند و يا به اهداف متعالى‏شان در زندگى دنيا دست نيافتند؛ امّا از سوى ديگر، خداوند، وعده نموده كه آنان را در دنيا و آخرت يارى كند.
مفسّران اهل سنّت در تفسير اين آيه، راه‏هاى مختلفى رفته‏اند و تأويل‏هاى گوناگونى ارائه كرده‏اند. فخر رازى ناچار شده است براى اين كه با وجود كشته شدن و شكست ظاهرى رسولان و مؤمنان، يارى شدن دنيوى آنان را درست كند، به هفت تأويل دست بزند. اين هفت تأويل، عبارت اند از: كمك شدن با حجّت و استدلال، يارى شدن با زنده ماندن نام آنان، انتقام گرفتن خون آنان، مدح و ستايش مردمان، نورانيت و يقين باطنى آنان، كوتاه بودن دولت باطل، محظورات و مشكلات پيش آمده براى آنان، به دليل اين كه موجب افزايش مقام و مرتبت آنان مى‏گردد.۱
غالب مفسّران اهل سنّت، يك يا چند تأويل از اين تأويلات را انتخاب كرده‏اند.۲برخى نيز تأويلاتى ديگر افزوده‏اند، از جمله: نگريستن به عاقبت كار جهان، ۳اقتداى مردمان به سيره آنان‏۴ و كفايت نصرت غالب رسولان.۵

1.مفاتيح الغيب: ج ۲۷ ص ۵۲۳ - ۵۲۴ .

2.مانند: عبد الكريم خطيب در التفسير القرآنى للقرآن (ج ۱۲ ص ۱۲۴۶)، بروسوى در روح البيان (ج ۸ ص ۱۹۴)، مراغى در تفسير المراغى (ج ۲۴ ص ۸۲ ) ، مظهرى در التفسير المظهرى (ج ۸ ص ۲۶۴)، زحيلى در التفسير المنير فى العقيدة و الشريعة و المنهج (ج ۲۴ ص ۱۴۲)، حجازى در التفسير الواضح (ج ۳ ص ۳۱۰)، طنطاوى در التفسير الوسيط (ج ۱۲ ص ۲۹۸)، سورآبادى در تفسير سورآبادى (ج ۴ ص ۲۲۰۲) آل سعدى در تفسير الكريم الرحمن (ج ۱ ص ۸۹۰ )، قرطبى در الجامع لأحكام القرآن (ج ۱۵ ص ۳۲۲)، سيوطى در الدّرّ المنثور (ج ۵ ص ۳۵۲) و ديگران.

3.روح المعانى، آلوسى: ج ۲۴ ص ۷۶.

4.تفسير غرائب القرآن و رغائب الفرقان، نيشابورى: ج ۶ ص ۴۰.

5.طبرى در جامع البيان: (ج ۱۲ جز ۲۴ ص ۷۴) و ابن كثير در تفسيرش (ج ۷ ص ۱۳). نكته عجيب در اين تأويل، اين است كه طبرى و ابن كثير ادّعا كرده‏اند كه غالب رسولان، يارى شده‏اند، در حالى كه اكثر آنها در حيات دنيا منزوى، كشته، بى‏ياور، مورد تمسخر و خلاصه شكست خورده ظاهرى بوده‏اند و تنها عدّه كمى از رسولان يارى شده‏اند و با عدّه كم نمى‏توان چيزى را به همه آنها نسبت داد. كافى است نگاهى به وضعيت دينى اكثر مردم جهان بيندازيم. اغلب آموزه‏هاى موجود اديان، به گونه‏اى تحريف شده در اختيار مردمان است. آموزه‏هاى اصلى عيسى مسيح عليه السلام در دست نيست و آنچه به نام مسيحيت تبليغ و ترويج مى‏شود، فاصله زيادى با آموزه‏هاى اسلامى دارد. اديان شرقى، دچار چندگانه‏پرستى يا بى‏خدايى هستند. يهوديت به دينى نژادپرستانه تبديل شده است. اسلام نيز دچار اختلافات فرقه‏اى است و از ميليون‏ها پيروان آن، تنها عدّه‏اى اندك، بر طريق حق هستند. با اين حال، چگونه مى‏توان ادّعاى موفّقيت غالب رسولان را داشت.


دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد هشتم
54

فخر رازى نيز از جمع زيادى از عالمان و مفسّران‏۱ ياد مى‏كند كه معتقدند اين آيه بر اين دلالت دارد كه پس از مرگ و قبل از قيامت، زندگى ديگرى در قبر وجود دارد كه پس از آن دوباره در قبر مى‏ميرد. ۲ تفسير مرگ در قبر، پذيرفتنى نيست؛ زيرا قبر، جايگاه مرگ انسان است و با خود مرگ، در واقع، حيات برزخى آغاز مى‏شود، نه اين كه ابتدا مرده باشد و سپس حياتى ديگر پيدا كند.۳البتّه خود وى، اين تفسير را نمى‏پذيرد؛ امّا نشان مى‏دهد كه از منظر بسيارى از مفسّران اهل سنّت، اين آيه بر حياتى ديگر قبل از قيامت دلالت دارد. اين، نوعى رجعت است، هر چند با رجعت شيعه تفاوت دارد.
در مجموع بايد پذيرفت كه از اين آيه، سه زندگى فهميده مى‏شود. زندگى اوّل را بايد ملاك ساختِ «هويت انسان» دانست، كه زمينه‏ساز دو مرگ و دو احياى پس از مرگ مى‏شود. در آيه نيز ابتدا دو مرگ و پس از آن، دو احيا آمده است. بنا بر اين، تنها با پذيرش رجعت مى‏توان دو مرگ را به خوبى تفسير كرد. اين تفسير از امام صادق عليه السلام نيز نقل شده است.۴
۲. «إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنَا وَ الَّذِينَ آمَنُوا فِى الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَ يَوْمَ يَقُومُ الأَْشْهَادُ.۵در حقيقت، ما فرستادگان خود و كسانى را كه گرويده‏اند، در زندگى دنيا و روزى كه گواهان برپاى مى‏ايستند، قطعاً يارى مى‏كنيم».
بسيارى از فرستادگان و اولياى خداوند، در زندگى دنيا يارى نشدند. آنان، يا

1.مانند: سدى، جبايى، بلخى و كسانى كه از اينها تبعيت كرده‏اند. تعبير فخر رازى، «كثير من مفسّرين» است.

2.مفاتيح الغيب: ج ۲۷ ص ۴۹۴.

3.حديث معروف از پيامبر خدا صلى اللّه عليه و آله كه مى‏فرمايد: «مَن ماتَ فَقَد قامَت قِيامَتُه؛ كسى كه بميرد، قيامتش برپا شده است» (بحار الأنوار: ج ۶۱ ص ۷) نيز مؤيّد اين مطلب است.

4.على بن ابراهيم در باره سخن خداوند: «رَبّنا أَمَتَّنَا اثنَتَيْنِ وَ أَحْيَيْتَنَا اثْنَتَيْنِ ... من سبيل» مى‏گويد: امام صادق عليه السلام فرمود: «ذلك فى الرجعة» (تفسير القمّى: ج ۲ ص ۲۵۶).

5.غافر: آيه ۵۱ .

  • نام منبع :
    دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد هشتم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری‌شهری، با همکاری محمّد کاظم طباطبایی و جمعی از پژوهشگران، ترجمه: عبدالهادی مسعودی
    تعداد جلد :
    10
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 13818
صفحه از 400
پرینت  ارسال به