زمان ظهور به گوش نرسد. اگر چه در اين مجموعه به اين گزارش‏هاى روزآمد نمى‏پردازيم و تنها گزارش‏هايى را مطرح مى‏كنيم كه ارزش طرح داشته باشند.
سعى ما بر نقل توقيت‏ها از منابع اصلى بوده، مگر آن كه به منبع اصل دست نيافته باشيم . توقيت‏هاى گزارش شده ، گاه به اشخاصى منسوب است كه بررسى صحّت انتساب آنها نيازمند پژوهش ديگرى است.
شايان ذكر است كه تعيين وقت ظهور ، علاوه بر مسلمانان (شيعه و سنّى) در ميان مسيحيان نيز در مورد نزول عيسى عليه السلام بارها در طول تاريخ صورت گرفته است و مشكلاتى هم در پى داشته است.^۱

توقيت در جامعه تشيّع‏

در اين جا به نمونه‏هايى از توقيت در جامعه تشيّع اشاره مى‏كنيم:

يك . سال ۹۶۳ ق‏

پير غلام على طوسى شريف، رساله‏اى حوالى سال ۹۵۰ ق نوشته و در آن كوشيده است براى ظهور حجت عليه السلام در سيزده سال بعد ، يعنى سال ۹۶۳ ق ادلّه و شواهدى به دست دهد. نام رساله بر اساس نوشته خود مؤلف، «مبشّره شاهيه» است. آنچه از نام رساله مى‏توان دريافت، تركيبى است كه از «بشارت» به ظهور مهدى و «شاه» يعنى‏طهماسب در آن عرضه شده و بدين ترتيب ، بشارت به ظهور، به عنوان نوعى بشارت شاهانه وصف شده است. خود وى مى‏گويد: «چون اين رساله ، مشتمل است بر سعادت بشارت قرب ظهور صاحب الأمر و الزمان عليه السلام مسمّا شد به مبشّره شاهيه». روش استدلال او با ملاحظه منابع و مدارك مورد استناد ، نوعى روش تركيبى با بهره‏گيرى از احاديث، علوم غريبه، مادّه تاريخ بر اساس حساب جمل،

ندارى، دنبال مكن» و «إنَّ الظَّنَّ لا يُغْنى مِنَ الْحَقِّ شَيْئاً^۱؛ در واقع گمان در [وصول به ]حقيقت هيچ سودى نمى‏رساند» مى‏شود.
ج - زمان ظهور، امرى مقدّس است و به گونه طبيعى ، دستاويز كسانى قرار مى‏گيرد كه در صدد سوء استفاده از امور مقدّس براى پيشبرد مقاصد سياسى و اجتماعى خود هستند و لازم است كه از اين آسيب و خلل، پيشگيرى شود.
د - تعيين متعدّد زمان براى ظهور و روشن شدن خطاى آن، سبب نااميدى توده مردمى مى‏شود كه با اميد و آرزو، روزى را به عنوان روز موعود پذيرفته‏اند ؛ ولى خطاى چند باره آن را تجربه كرده‏اند. استمرار اين بيان و روشن شدن خطاى آن ، ممكن است حتّى اصل باور قيام مهدوى را نيز مخدوش كند.
براى آگاهى از حكمت نهى از توقيت در روايات، كافى است مرورى داشته باشيم به توقيت‏هايى كه تا كنون انجام گرفته است :

توقيت در گستره تاريخ‏^۲

با بررسى منابعى چون نسخ خطّى مهدوى، كتب چاپ سنگى و سربى و پژوهش در آنها با موارد متعدّد توقيت‏هاى اجمالى و تفصيلى در طول تاريخ ، رو به رو هستيم. با ايجاد بستر مناسب براى دسترسى به كتب كمياب (اعم از خطّى و سربى و سنگى) و بالا گرفتن مباحث تخصّصى مهدويت در سال‏هاى اخير، اطلاعات تازه و فراوانى در موضوع توقيت و ديگر مباحث مهدويت ، به دست آمده است.
اين بررسى نشان مى‏دهد توقيت‏هاى انجام گرفته ، بيش از مواردى است كه در اين نوشتار آمده و اگر در پى احصاى كامل آنها باشيم ، به فهرستى درازدامن دست مى‏يابيم. حتى در روزگار معاصر ما، ماه و سالى نيست كه ادّعاى جديدى در باره