۶. مضمون روايت كتاب عيّاشى، كه در شماره قبل گذشت در باره اختصاص آگاهى از وقت ظهور به ذات بارى تعالى ، در متون ديگرى نيز آمده است. امام رضا عليه السلام خطاب به دعبل، زمان ظهور را همانند زمان قيامت شمرده و فرموده است:
وأَمّا مَتى‏ ؟ فَإِخبارٌ عَنِ الوَقتِ ؛ فَقَد حَدَّثَنى أبى ، عَن أبيهِ عَن آبائِهِ عليهم السلام : أنَّ النَّبِىَّ صلى اللّه عليه و آله قيلَ لَهُ : يا رَسولَ اللَّهِ! مَتى‏ يَخرُجُ القائِمُ مِن ذُرِّيَّتِكَ ؟ فَقالَ عليه السلام : مَثَلُهُ مَثَلُ السّاعَةِ الَّتى «لَا يُجَلِّيهَا لِوَقْتِهَا إِلَّا هُوَ ثَقُلَتْ فِى السَّمَوَ تِ وَالأَْرْضِ لَا تَأْتِيكُمْ إِلَّا بَغْتَةً»^۱ .^۲
امّا اين كه چه هنگام؟ خبر دادن از وقت [قيام‏] است [كه ما نمى‏گوييم‏] ؛ زيرا پدرم، از پدرش، از پدرانش‏برايم حديث گفت كه به پيامبر صلى اللّه عليه و آله گفته شد: اى پيامبر خدا! قائم از فرزندانت كى خروج مى‏كند؟
پيامبر فرمود: «مَثَل او، مانند قيامت است كه «كسى جز او از آن پرده بر نمى‏دارد، در آسمان‏ها و زمين [بر ساكنانش‏] سنگين است و جز ناگهان بر شما در نمى‏آيد»».
از اين منظر، آگاهى از زمان ظهور ، همانند آگاهى از آغاز قيامت، تنها در دامنه علم الهى تعريف شده است و در اختيار هيچ كس نيست.
امير مؤمنان عليه السلام نيز در پاسخ صعصعة بن صوحان در باره زمان خروج دجّال فرمود:
وَاللَّهِ مَا المَسؤولُ عَنهُ بِأَعلَمَ مِنَ السّائِلِ.^۳
به خدا قسم كه سؤال‏شونده از اين موضوع، آگاهتر از سؤال‏كننده نيست.
اين سخن نيز ناظر به علم مكنون الهى است.
۷. در باره نادرستىِ خبر دادن از زمان ظهور، اين احتمال نيز قابل توجّه است كه

اين گروه از احاديث ، هر گونه توقيت از جانب هر كس و با استناد به هر سبب را خطا و نادرست شمرده‏اند و هيچ اشاره‏اى به سبب آگاهى از توقيت نكرده‏اند .
۴. دو گروه روايات پيشين ، در پى اثبات دو موضوع هستند و در نتيجه با يكديگر تنافى ندارند. به اصطلاح اصوليان، دو دليل مثبت، معارضْ محسوب نمى‏شوند. گروه اوّل، نقل توقيت از امامان عليهم السلام را انكار كرده و آن را دروغ بستن به آنها خوانده است و گروه دوم ، هر گونه وقت‏گذارى را خطا و ناروا برشمرده است.
۵. روايت كتاب تفسير العيّاشى، تبيين جالبى از دلايل خطا بودن وقت‏گذارىِ زمان ظهور ارائه داده است: فضيل بن يسار از امام باقر عليه السلام در باره زمان ظهور پرسش كرده و امام عليه السلام در جواب فرموده است :
إنَّ اللَّهَ خالَفَ عِلمُهُ عِلمَ المُوَقِّتينَ ، أما سَمِعتَ اللَّهَ يَقولُ : «وَوَ عَدْنَا مُوسَى‏ ثَلَثِينَ لَيْلَةً» إلى‏ «أَرْبَعِينَ لَيْلَةً».^۱ أما إنَّ موسى‏ لَم يَكُن يَعلَمُ بِتِلكَ العَشرِ ولا بَنو إسرائيلَ ، فَلَمّا حَدَّثَهُم قالوا : كَذَبَ موسى‏ .^۲
علم خداوند ، با علم وقت‏گذاران ، مخالف است. آيا نشنيده‏اى كه خداوند مى‏فرمايد: «و با موسى ، سى شب وعده گذاشتيم» تا آن جا كه مى‏گويد: «چهل شب» . توجه داشته باشيد كه! موسى و بنى اسرائيل از افزوده شدن آن ده شب ، اطلاعى نداشتند و چون موسى به آنان خبر داد، گفتند: موسى دروغ مى‏گويد.
ظاهر حديث آن است كه زمان ظهور قائم عليه السلام در دامنه علم مكنون و ذاتىِ خداى تبارك و تعالى است كه در اختيار هيچ كس، حتّى انبيا و ائمّه عليهم السلام قرار نگرفته است. بنا بر اين ، امكان دستيابى بدان حتّى از جانب اين ذوات مقدّس نيز وجود ندارد. ديگران كه در مراحل بسيار پايين‏تر هستند ، حتّى نبايد تصوّر آن را نيز داشته باشند كه ممكن است از طريق رياضت و يا علوم غريبه ، نسبت به آن زمان ، آگاه شوند.