شده به وسيله امام مهدى عليه السلام بر انتهاى آخِرْزمان، منطبق بوده، به رستاخيز، متّصل شود. با اين بيان، مى‏توان حوادث ناظر به «إشراط الساعة» را كه در احاديث متعدّدى بازگو شده‏اند، از حوادث ناظر به قيام مهدى عليه السلام ، جدا نمود و تنها به حوادث مربوط به قيام پرداخت. با گردآورى اين پيشامدها، مى‏توان به گونه‏اى تخمينى، به پيش‏بينى تقريبى دورى و نزديكى ظهور پرداخت. براى اين كار به تعيين مفهوم اوّلْ‏زمان نيز نياز داريم.

مفهوم اوّلْ‏زمان‏

اوّل و آخِر، دو مفهوم نسبى‏اند و از اين رو، معانى آنها نسبت به مبدأهاى سنجش گوناگون، قابل تغيير است. براى نمونه، در برخى احاديث پيامبر اكرم صلى اللّه عليه و آله ، ايشان خود را در اوّلْ‏زمان و ظهور امام مهدى عليه السلام را در آخِرْزمان دانسته‏اند كه حديث زير، از آن جمله است:
و مِنّا مَهدِيُّ هذِهِ الاُمَّةِ إذا صارَتِ الدُّنيا هَرجاً وَ مَرجاً، وَ تَظاهَرَتِ الفِتَنُ وَ تَقَطَّعَتِ السُّبُلُ وَ أَغارَ بَعضُهُم عَلى بَعضٍ، فَلا كَبيرٌ يَرحَمُ صَغيراً وَ لا صَغيرٌ يُوَقِّرُ كَبيراً، فَيَبعَثُ اللَّهُ عزّ و جلّ عِندَ ذلِكَ مَهدِيَّنَا التّاسِعَ مِن صُلبِ الحُسَينِ عليه السلام يَفتَحُ حُصونَ الضَّلالَةِ، وَ قُلوباً غُفلاً، يَقومُ بِالدِّرَّةِ فى آخِرِ الزَّمانِ كَما قُمتُ بِهِ فى أوَّلِ الزَّمانِ، وَ يَملَأُ الأَرضَ عَدلاً كَما مُلِئَت جَوراً.^۱
مهدى اين امّت از ماست، هنگامى كه دنيا آشفته و نابه‏سامان مى‏شود و فتنه‏ها

حوادث پس از بعثت محمّد صلى اللّه عليه و آله و پيش از قيام رستاخيز، رُخ داده و يا خواهند داد. اين، بدان معناست كه دوره آخِرْزمان، دوره خيلى كوتاهى نيست و هيچ يك از اين حوادث، به تنهايى، همه دوره آخِرْزمان را پوشش نمى‏دهد؛ بلكه همه اين رويدادها، بخشى از آن هستند و در درون آن، روى مى‏دهند.
شايد اشكال شود كه در احاديثى از پيامبر اكرم، ايشان فاصله بعثت خويش و رستاخيز، يعنى كلّ آخِرْزمان را به اندازه فاصله ميان انگشتان اشاره و ميانه خود دانسته‏^۱ و يا در حديثى ديگر، نسبت باقى‏مانده عمر دنيا را به مقدار سپرى شده از آن، مانند نسبت مدّت عصر تا غروب آفتاب به طول روز، دانسته است.^۲
پاسخ آن است كه اگر مقصود حديث از عمر دنيا، دوره تاريخى و تمدّنى بشر باشد، آن گاه با توجّه به تاريخ چند هزار ساله بشر، بخش كوچكى از آن نيز چند قرن را در بر مى‏گيرد، و اگر مقصود، عمر طبيعى كره زمين و يا همه دنيا باشد كه ميليون‏ها سال تخمين زده شده است، آن گاه بخش كوچكى از آن، هزاران سال مى‏شود.
ترتيب تاريخى حوادث برشمرده شده نيز به روشنى نشان مى‏دهد كه دوره غيبت مهدى عليه السلام ، ظهور امام و قيام و حكومت حضرت حجّت عليه السلام با آخِرْزمان، تطابق كامل ندارد؛ بلكه هر يك، بخشى از آخِرْزمان و قطعه‏اى از اين دوره تاريخى است كه در پى هم مى‏آيند. به سخن ديگر، آخِرْزمان، پيش از غيبت حجّت خدا، يعنى از روزگار محمّد صلى اللّه عليه و آله آغاز شده و تا دوره ظهور، ادامه دارد و روزگار قيام و حكومت و رجعت را پوشش خواهد داد، هر چند ممكن است انتهاى رجعت و حكومت بر پا