99
دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد نهم

پديد آورد تا معارف قرآنى و حديثى را تبيين و ترويج نمايند كه از جمله آنها مسئله مهدويت بوده است. از ديگر سو، اين دوره بنا بر شرايط خاصّ فرهنگى و كلامى آن، همزمان با ظهور فرقه‏هايى چون غاليه و واقفه است كه در اثر كج‏فهمى و كج‏نگرى‏هاى خود، چهره برخى از معارف اسلامى از جمله آموزه مهدويت را تيره‏ناك كرده بودند و در گزاره‏هاى نقلى آن، دست يازيده بودند. در مقابل، امامان عليهم السلام ضمن نقد اين جريان‏ها به تبيين آموزه اصيل ظهور مهدوى پرداختند. از اين رو، احاديث مورد بحث مى‏توانند نوعى اصلاح نگره‏ها و پندارهاى ناصواب در باب مهدويت نيز تلقّى گردند كه فرقه‏هايى آن را به نفع خود، تغيير داده و يا مصادره كرده بودند كه در برخى از احاديث نيز (همانند ترديد در عدم تسامح امام مهدى عليه السلام و شبهه ترحّم وى در صورت فاطمى بودنش)،۱ بخشى از آن، انعكاس يافته است.
از اين رو، فضاى كلّى حاكم بر صدور احاديث مورد بحث، يك فضاى خاصّ تاريخى و فرهنگى است كه بايد در تحليل و تبيين آنها، مدّ نظر قرار بگيرد. در تك حديث امام على عليه السلام نيز هر چند مخاطبِ اصلى، طيف فكرى و سياسى بنى اميّه است، ليكن مى‏توان آن را از باب مصداق تاريخى عهد امام عليه السلام توجيه كرد و ضمن الغاى خصوصيتِ تاريخى بنى اميّه، مواجهه امام مهدى عليه السلام را با هر جريان مشابه بنى اميّه، از همين نوع دانست.

۲. ارزيابى احاديث كشتار در قيام امام مهدى عليه السلام

در يك طبقه‏بندى كلّى، احاديث مربوط به كشتار در قيام امام مهدى عليه السلام را مى‏توان به سه دسته «جنگ»، «گردن زدن مخالفان» و «عدم ترحّم» تقسيم كرد كه البتّه ميزان دلالت آنها بر كشتار در قيام مهدوى، متفاوت است.

1.. «... لا يُعطيهِم إلَّا السَّيفَ هَرجا هَرجا، مَوضوعا عَلى‏ عاتِقِهِ ثَمانِيَةَ أشهُرٍ حَتّى‏ تَقولُ قُرَيشٌ: لَو كانَ هذا مِن وُلدِ فاطِمَةَ لَرَحِمنا» (ر. ك: ص ۸۶ ح ۱۶۸۵).


دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد نهم
98

اين رو، ظاهر احاديث ياد شده، عموميت (فراگيرى مطلق) ندارند و شدّت ياد شده در تعامل مهدوى، در آنها به جريان معاندان و سران استكبار، اختصاص دارد.
اينك در ادامه به نقد و بررسى احاديث كشتار در قيام امام مهدى عليه السلام مى‏پردازيم.

۱. فضاشناسى صدور احاديثِ كشتار در قيام امام مهدى عليه السلام

توجّه به گوينده و مخاطب، شرايط فرهنگى و سياسى زمان صدور يا معيارها و زمينه‏هاى صدور احاديثِ مورد بحث، مى‏توانند به فهم دقيق مقصود گويندگان حديث كمك كنند. حديث‏پژوهان در گفتار اسباب صدور حديث، به نقش جدّى «آگاهى فهمنده» از ملابساتِ متن در فقه الحديث تأكيد و عدم توجّه به آن را به عنوان يكى از قرينه‏هاى غير كلامى از آسيب‏هاى فهم مى‏دانند.۱
از لحاظ تاريخى، احاديث ياد شده به ترتيب از امام على عليه السلام ، امام باقر عليه السلام و صادق عليه السلام صادر شده اند. از لحاظ فراوانى نيز از امام على عليه السلام ، تنها يك حديث يافت شد؛ ليكن احاديث امام باقر عليه السلام و امام صادق عليه السلام در مقايسه با احاديث ديگر، بيشترين فراوانى را دارند و نوع آنها پرسمانى و گفتمانى است. احاديث پرسمانى، در پاسخ پرسشى بوده‏اند كه از امامان عليهم السلام در موضوع قيام امام مهدى عليه السلام ، به عمل آمده و ايشان بِدان پاسخ داده‏اند.
احاديث گفتمانى نيز از باب تبيين درست عقايد مذهب و تقويت گفتمان مهدويت در جامعه شيعى و اسلامى و اصلاح نگره‏هاى ناصواب، از امامان عليهم السلام صادر شده اند.
دوران امامت امام باقر عليه السلام و امام صادق عليه السلام و به طور خاص، بازه زمانى انتقال حكومت از بنى اميّه به بنى عبّاس، از يك سو، فرصت مناسبى براى اين دو امام،

1.. اللمع فى أسباب ورود الحديث، سيوطى، بيروت: دار الكتب العلميّة، ۱۴۰۴ ق، اوّل؛ البيان و التعريف فى أسباب ورود الحديث الشريف، ابن حمزه دمشقى، بيروت: المكتبة العلميّة، ۱۴۰۲ق.

  • نام منبع :
    دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد نهم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری‌شهری، با همکاری محمّد کاظم طباطبایی و جمعی از پژوهشگران، ترجمه: عبدالهادی مسعودی
    تعداد جلد :
    10
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 23703
صفحه از 505
پرینت  ارسال به