عَرَّفَنيهِمُ اللَّهُ بِأَسمائِهِم وَ أسماءِ آبائِهِم مِن قَبلِ أن يُخرِجَهُم مِن أصلابِ آبائِهِم وَ أرحامِ اُمَّهاتِهِم ، لَأَحَدُهُم أشَدُّ بَقِيَّةً عَلى‏ دينِهِ مِن خَرطِ القَتادِ^۱فِى اللَّيلَةِ الظَّلماءِ ، أو كَالقابِضِ على‏ جَمرِ الغَضى‏^۲ ، اُولئِكَ مَصابيحُ الدُّجى‏ ، يُنجيهِمُ اللَّهُ مِن كُلِّ فِتنَةٍ غَبراءَ مُظلِمَةٍ .^۳روزى پيامبر خدا صلى اللّه عليه و آله ، در حالى كه جماعتى از يارانش نزد ايشان بودند ، دو بار فرمود : «بار خدايا ! مرا با برادرانم ملاقات ده» .
يارانش كه پيرامون ايشان بودند ، گفتند : مگر ما برادران تو نيستيم ، اى پيامبر خدا؟!
فرمود : «نه . شما ياران منيد . برادران من ، مردمانى از آخِرْ زمان هستند كه با آن كه مرا نديده‏اند، به من ايمان آورده‏اند. خداوند ، آنان را پيش از آن كه از پشتِ پدران و ارحام مادرانشان بيرون آورْد ، با نام و نام پدرانشان به من شناسانْد . هر يك از ايشان ، بر دينش، پايدارتر از كشيدن شاخ و برگ خار مغيلان با دست در شب تار است ، يا همانند كسى است كه اخگرِ چوب درخت شوره‏گز [كه دير خاموش مى‏شود] در دست گرفته باشد . آنان ، چراغ‏هاى تاريكى‏اند . خداوند ، ايشان را از هر فتنه تيره و تار ، مى‏رهانَد» .
به نظر مى‏رسد مقصود پيامبر صلى اللّه عليه و آله از بزرگ‏مردانى كه در اين حديث و احاديث مشابه ، آنان را برادران خود مى‏نامد، همان كسانى‏اند كه خداوند سبحان ، ويژگى‏هاى آنان را در اين آيه ، بيان كرده است :
«يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُوا مَن يَرْتَدَّ مِنكُمْ عَن دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِى اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَيُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكَفِرِينَ يُجَهِدُونَ فِى سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا يَخَافُونَ لَوْمَةَ لَآئِمٍ ذَ لِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَن يَشَآءُ وَاللَّهُ وَ سِعٌ عَلِيمٌ . ^۴

تأسيس نخستين حكومت اسلامى، نقشى بنيادين داشت؛ زيرا جامعه اسلامى، از يك سو با خطر مشركان قريش و عموم بت‏پرستان و همچنين خطر يهود مدينه - كه در داخل و خارج شهر، زندگى مى‏كردند و ثروت و امكانات فراوانى داشتند - مواجه بود و از سوى ديگر، نيروهاى تازه‏مسلمان، دچار از هم گسيختگى بودند؛ چرا كه دو طايفه اوس و خزرج، با هم دشمنى و كينه ديرينه داشتند و ميان مهاجران و انصار نيز از نظر فكرى و فرهنگى، اختلاف وجود داشت.
در اين جا بود كه آيه اخوّت: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ ؛^۱ در حقيقت، مؤمنان، برادران [يكديگر ]اند» نازل شد و پيامبر اسلام، با الهام الهى، همچون سياستمدارى پخته و كارآزموده، با به كار گيرى مجدّد طرح برادرىِ دينى، ميان مسلمانان و بويژه مهاجران و انصار، وحدت سياسى و معنوى ايجاد كرد و بدين سان بر معضل اختلافات داخلى فائق آمد و با انسجام پيروان خود در برابر دشمنان اسلام، حكومت اسلامى را بنيان نهاد.^۲

۳ - ۱ - ۲ . نقش برادرىِ دينى در حكومت جهانى اسلام‏

بر پايه احاديثى كه در منابع معتبر شيعه و سنّى آمده، پيامبر خدا صلى اللّه عليه و آله پيش‏بينى فرموده كه در آخر زمان، مسلمانانى بسى بافضيلت‏تر از مسلمانان صدر اسلام، پديد خواهند آمد و آنان را به دليل قوّت ايمان و سرسختى در مسئوليت‏پذيرى برادر خود مى‏نامد. متن يكى از اين احاديث كه از امام باقر عليه السلام نقل شده ، چنين است:
قالَ رَسولُ اللَّهِ صلى اللّه عليه و آله ذاتَ يَومٍ وَ عِندَهُ جَماعَةٌ مِن أصحابِهِ : اللَّهُمَّ لَقِّنى إخوانى - مَرَّتَينِ - .
فَقالَ مَن حَولَهُ مِن أصحابِهِ : أما نَحنُ إخوانُكَ يا رَسولَ اللَّهِ؟!
فَقالَ : لا ، إنَّكُم أصحابى ، وَ إخوانى قَومٌ مِن‏^۳ آخِرِ الزَّمانِ آمَنوا بى وَ لَم يَرَونى ، لَقَد